Insecten kijken: insectenlab (2020-2022)
Vooraf: In dit verslag zijn de gegevens van 2020 en 2021 opgenomen. De verslagen over 2020 en 2021 zijn vervallen. Dieren die we op het insectenlab hebben gezien, zijn opgenomen in de tabellen op deze pagina.
Twee doelen
Ons insectenlab heeft twee doelen. In de eerste plaats willen we meer leren over de insectenbevolking in en rond de natuurtuin. Insectenlab1 en insectenlab2 (twee sets hardhouten blokken) geven zicht op wilde bijen en wespen die in gaten nestelen. Maar net zo belangrijk is: laten zien hoe makkelijk zoiets gaat. Een paar moderne huis-tuin-en-keukenmiddeltjes en wat tijd zijn voldoende om te kunnen zien wat anders verborgen blijft.
Wordt zelf onderzoeker
Het wekelijks noteren hoeveel gaten bezet zijn is minutenwerk. De soortnamen achterhalen kost meer tijd. Regelmatig bij zonnig weer een uurtje posten is geen vervelend werkje, maar het maken van scherpe foto’s zal vaak mislukken. Scherpe foto’s zijn nodig zodat anderen ook naar je vondst kunnen kijken. Bijvoorbeeld op een gebruikersforum op Waarneming.nl. Een goede foto kan met de Herkenningsapp Obsidentify de juiste naam opleveren of je in ieder geval op het goede spoor zetten om verder te zoeken.
Opstelling
Begin 2021 is de voormalige bijenstal afgebroken. Een deel van het sloopmateriaal is opnieuw gebruikt voor de bouw van het insectenlab. Eigenlijk een flinke weerbestendige stellingkast met een dak en semi dichte zijwanden. In dat insectenlab experimenteren we met nestgelegenheden voor metselbijen en metselwespen. In 2021 en 2022 hebben we twee experimenten, “lab1” en “lab2” gemonitord (lab1 ook in 2020).
Uitvoering
Lab1 (opgesteld in 2020): Vier hardhouten balken (tropisch). In die balken boorden we 8 series van 50 gaten. Telkens met een andere boordiameter: 1,5 mm – 2 mm – 3 mm – 4 mm – 4,2 mm - 4,5 mm - 5 mm – 6 mm. Alle gaten op een overzichtelijke rij zodat ze makkelijk geteld konden worden.
Lab2 (opgesteld in 2021): Vijf hardhouten balken (eiken). In die balken boorden we 4 series van 100 gaten. Telkens met een andere diameter: 2mm – 4 mm – 6mm (2 blokken met elk 50 gaten) – 8mm. Alle gaten op een overzichtelijke rij zodat ze makkelijk geteld konden worden.
In 2020 is van 15 februari tot en met 26 september wekelijks genoteerd hoeveel gaatjes per serie waren gebruikt. In 2021 is van 1 mei tot en met 9 oktober. In 2022 is van 12 maart tot en met 29 oktober. Door omstandigheden zijn de waarnemingen van lab1 en lab2 in 2021 twee keer kort onderbroken wat leidt tot gaten in de grafieken. De tellingen werden ter plekke genoteerd in Google spreadsheets. Daarmee konden de gegevens in een handomdraai omgezet worden in overzichtelijke grafieken. Eindstanden van het ene jaar zijn niet altijd hetzelfde als de beginstanden van het jaar daarna. De gebruikers van de insectenlabs wachten niet op ons.
Insectenlab1 2020
Bijna alle diameters laten een zelfde patroon zien. Tussen begin mei en begin juni worden de gaten in gebruik genomen en eind juli bereiken ze hun “top”. Daarna blijft de bezetting min of meer constant tot in de winter. Twee diameters wijken duidelijk af. De 6 mm gaten worden vanaf begin april tot eind april gevuld. De 2 mm gaten worden pas in de eerste helft van augustus gebruikt en er worden 10 gaten bezet. We denken dat vooral de Rosse metselbij (Osmia bicornis) en de Gehoornde metselbij (Osmia cornuta) hier actief zijn geweest. In de wat kleinere diameters (rond de 4 mm) hebben we Tronkenbij (Heriades truncorum) en Ranonkelbij (Chelostoma florisomne) gezien. Ook een onbekende Pottenbakkerswesp is gezien.
Insectenlab1 2021
- Deze balken zijn in 2020 in gebruik genomen. Het jaar startte dus met veel bezette gaten van vorig jaar.
- De bezetters van de 6 mm gaten waren ons te vroeg af. Toen we het tellen van 2021 startten, waren ze (ruim 30 van de 50 gaten waren eind 2020 bezet) bijna allemaal al uitgevlogen.
- De diameters die in mei 2021 begonnen met veel bezette gaten (3 mm – 4 mm – 4,2 mm – 4,5 mm) duikelen in mei meteen stijl naar beneden. Overwinteraars die uitsluipen.
- Net als in 2020 stijgt de 6 mm als eerste en doet dat tot en met juni.
- Net als in 2020 beginnen in juni ook alle andere diameters te stijgen, de allerkleinste (1,5 mm).
- Net als in 2020 zakken alle diameters in juli wat naar beneden, ook diameter 6 mm.
- De 6 mm (die zo omhoog sprong) blijft de rest van het seizoen onderaan hangen, samen met de 5 mm en 1,5 mm.
- De tweede stijging van veel diameters (eind) juli 2020, blijft uit in 2021.
- De minst gebruikte diameters eindigen ongeveer even hoog als in het begin. De twee hoogste starters (3 mm – 4,2 mm) iets lager. De twee daaronder (4 mm – 4,5 mm) iets hoger.
- Interessant is dat zelfs een 1,5 mm gat een tijdlang (augustus en september) bezet is geweest.
Insectenlab2 2021
- Het duurt tot in juni voordat er gaten gebruikt worden.
- Geen vroege start van de 6 mm en verder in het seizoen maar enkele 6 mm gaten bezet.
- In juni en juli schiet alleen de 4 mm omhoog en die stijging gaat langer door dan bij lab1.
- Opvallend is ook de opkomst van de 2 mm diameter vanaf september, terwijl de 2 mm in lab1 dan al aan het afnemen is.
- De 8 mm is niet gebruikt
Vergelijking gelijke diameters
- 2022 2 mm gaten. Weinig activiteit, maar toch. Welk beestje is hier aan het werk. In ieder geval een klein beestje. Beide beginnen met zeven bezette gaten en zakken verderop het seizoen in (uitsluipen van nieuwe bijen?), maar niet tegelijk. De tropische gaten beginnen in maart te zakken . De eiken gaten pas in mei. Bij de eiken gaten gebeurt de rest van het seizoen niet veel. Bij de tropische gaten worden vanaf juli weer meer gaten bezet, maar daarna daalt het aantal tot nog enkele bezette gaten.
- 2022 4 mm gaten: Een opvallend verschil tussen eiken en tropisch. De tropische gaten blijven hangen rond de 15 en groeien in juni naar 20 waarna het aantal afneemt naar 15. Half mei schieten de eiken gaten omhoog tot een maximum van 53 bezette gaten, waarna het aantal langzaam afneemt tot onder de 20.
- 2022 6 mm gaten: Ook hier een opvallend verschil. Tot half mei gebeurt er in de tropische gaten niets. Terwijl de eiken gaten op en neer schietend groeien tot 24 bezette gaten. Dan keldert het aantal bezette gaten in twee weken tijd tot drie. Daarna is er geen activiteit. De tropische gaten beginnen eind mei te groeien en tikken half juni de tien gaten aan. Daarna daalt het aantal bezette gaten weer tot uiteindelijk vier.
- 2022 8 mm gaten: we hebben alleen 8 mm gaten in de eiken blokken. Tot half april gebeurt er niets. Dan groeit het aantal gaten in een paar weken tijd naar tien. Daarna stort het in even korte tijd helemaal in naar 0. We denken dat het verdwijnen van de gaten komt door vogels. We hebben vaker vogels gezien en op de wildcamera vastgelegd die zeer geïnteresseerd waren in de kieren en gaten van de houtblokken, maar zeker ook in de nesten zelf. De 8 mm gaten zijn door hun grootte makkelijker open te maken dan de kleinere. De korte tijd dat dit alles gebeurde wijst ook in die richting. Na de april piek is er geen activiteit meer bij de 8 mm gaten.
Drie seizoenen
De drie seizoenen dat insectenlab1 in gebruik is, neemt het aantal gebruikte gaten af. Na de top in het eerste jaar (2020) zijn de “beginstanden” en “eindstanden” van 2021 en 2022 lager dan het voorgaande jaar. Ook de pieken zijn lager. Worden eerder gebruikte gaten minder populair? Zijn er minder metselbijen en metselwespen? Is er meer druk door koekoeksinsecten op de nesten? We hebben veel Gewone knotswespen en verschillende soorten Goudwespen gezien en ook Ephialtes manifestator wist de insectenlabs te vinden. Ook Koolmees, Roodborst, Winterkoning en Grote bonte specht hadden interesse. Net als bij de “metselaars” hebben we nog lang geen compleet beeld van de “belagers”. Na drie seizoenen hebben we nog maar de eerste stappen gezet op deze ontdekkingstocht. Gek genoeg laat insectenlab2 iets anders zien. De 4 mm gaten zijn beter gebruikt in 2022 (piek 50 gaten, eindstand 20 gaten) dan 2021 (piek 50 gaten, eindstand 10) .
In 2023 zullen we deze ontwikkeling natuurlijk in de gaten houden. Ook proberen we vaker met de camera te posten om gebruikers vast te leggen en op naam te brengen.