Bericht van Onderzoeker Will, november 2022

NATUURJAAR 2022-44, November: Herfst in Natuurtuin De Robbert

Vandaag: Herfst in Natuurtuin, Wintereik of Zomereik, Eik en Beuk Verkade-album en Even … terug Waterral.

Zaterdag (2022-11-26), Het is nog steeds Herfst, het kleurrijke blad is bijna van de bomen, mede door de weerinvloeden en de korte daglicht lengte. Als je elke week dezelfde route aflegt naar de Natuurtuin vallen de veranderingen van het ‘Groen’ in het geheel op. Maar er zijn twee loofboomsoorten die tot in begin van de invallende Winter het blad vast houden. De Eik en Beuk hebben nog volop blad. Momenteel zie je de Zomereiken geleidelijk met minder bladeren. De Zomereik is één van de laatste bomen die in de herfst zijn blad verliest. Begin december zijn nog enkele bomen bezig hun blad kwijt te raken. De Beuk daarentegen houdt zijn (droge) oude blad langer vast. Denk maar eens aan de Beukenhaag die -als afscheiding of solitaire- is aangeplant in de tuin.

Wintereik Quercus petraea
Zomereik Quercus robur
Beuk (Fagus sylvatica)
Haagbeuk (Carpinus betulus)

Zomereik of wintereik?

De Eik is een veelvoorkomende boom in Nederland. In bossen en parken vind je verschillende soorten eikenbomen, maar de Winter- en Zomereik zijn de twee bekendste soorten. Die twee lijken behoorlijk op elkaar, de verschillen op een rij.Eenmaal volgroeid is de Eik de Koning van het bos. Ze lijken sprekend op elkaar, de zomer- en de wintereik. Maar juist in de herfst kun je goed de verschillen zien.

De 3 belangrijkste verschillen:

1. De Wintereik houdt in de winter zijn (bruine)blad vast, de Zomereik laat zijn blad vallen.

2. Het steeltje aan het blad bij de wintereik is langer dan het steeltje van de zomereik: 10-29 mm versus 2-8 mm.

3. De napjes van de eikels van de zomereik staan op een steeltje, de napjes van de wintervariant hebben geen of een zeer kort steeltje.

In geheel Europa komt de eik voor, over een veel meer uitgebreid gebied dan de Beuk, b.v. ook in het Noorden en in Rusland. Hij is ook bij ons algemeen, doch zeker voor het grootste gedeelte aangeplant. Robur = betekent bij Virgilius een harde houtsoort, in 't bijzonder eikenhout. Favoriete boom van: veel dieren leven op en rond deze boom; vogels, zoals Mezen, Boomklevers en gaaien, maar ook een tal van Insecten. Het zijn niet dezelfde soorten: de Beuk is de Fagus sylvatica, de Koningin van het bos en de ander is de Haagbeuk, Carpinus betulus.

Beukenhagen

Veel beukenhagen krijgen langzaam hun winterse uiterlijk: een haag vol roodbruine, ritselige bladeren. Jonge en ook gesnoeide beuken houden namelijk hun blad vast in de winter. Een haagbeuk laat zijn blad grotendeels vallen. De beuk die in haagvorm gesnoeid is, houdt z'n blad grotendeels vast -ook al is het wel dor en bruin- (sommige mensen vinden dat prettig omdat de haag dan nog helpt tegen inkijk bijvoorbeeld; andere mensen vinden het niet prettig omdat het er nogal doods uit kan zien). Waarom dat blad vastgehouden wordt is niet helemaal duidelijk. Info website: Onze Natuur: https://www.onzenatuur.be/artikel/waarom-verliezen-sommige-bomen-hun-bladeren-sneller

Zomereik (Foto: Will van Berkel)
Kaft Eik en Beuk
Waterral

Touw boom telt!

Wanneer je nu besluit om een boom te planten, kijk je naar de ruimte die een boom nodig heeft om uit te groeien tot een volwassen boom. Je zou een onderzoek kunnen doen naar de grondsamenstelling, is de boom geschikt voor de des betreffende grondsoort. Maar bijna niemand kijkt eens naar wat levert een boom op voor het leefmilieu. Bomen zijn waardevol. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. En bovendien kampioen in multitasken. 1 boom zorgt in z'n eentje bijvoorbeeld voor een temperatuurdaling van 1 °C in de buurt van de boom, zet 0,025 ton CO2 per jaar om in zuurstof (50 kg) en slurpt jaarlijks 27.000 liter water op. Kijk ook eens om ook te ontdekken wat bijvoorbeeld 3 bomen doen... of 5.., tot een maximum van 10 bomen.

Noot: Bovenstaande data is op basis van 1 solitaire boom per jaar. (Bron: Wageningen University & Research (WUR), Natuurmonumenten en Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK).

logo plan boom

Info Bomen: https://planboom.nl/

Informatie en andere subsidiemogelijkheden staan op: https://www.iedereeneenboom.nl/kennisbank

Oude boeken

Voor wie geïnteresseerd is in (oude) boeken, loop eens binnen bij een tweedehands boekenwinkeltje. Bij het bezoek gaat een wereld van in het verleden uitgegeven boeken en titels open. Boeken waar je in de jeugdjaren aangehecht bent geraakt. Zo vond ik een tijdje geleden in zo’n winkel het Verkade album: Eik en Beuk van JP Thijsse

In de archieven van Verkade werden in 1994 de manuscripten gevonden van een origineel Verkade-album. Dit album van Jac. P. Thijsse, met als titel ‘Eik en Beuk’ werd echter nooit uitgegeven. Het had het Verkade-album van 1934 moeten worden. Na 60 jaar komt het nu op de markt met de oorspronkelijke tekst van Thijsse en met tal van originele, tot nu toe onbekende plaatjes van de bekende schilders J. Voerman jr., C. Rol en H. Rol. Door de mogelijkheden van de moderne druktechniek mooier weergegeven dan ooit tevoren. Het is een rijk geïllustreerd en boeiend en vlot leesbaar boek met tal van gegevens over twee bomen, die we overal in onze bossen, in parken en langs wegen kunnen tegenkomen. Eik en Beuk’ is een hoogtepunt in de serie Verkade-albums geworden.

Dit album gaat over drie bomen; de beuk, winter- en zomereik.

Verhalend worden per hoofdstuk de komst, de groei, de gallen en de flora en fauna van de bossen van de boomsoorten beschreven. Het gehele boek is ruim voorzien van gekleurde tekeningen. Het album voldoet qua inhoud nog steeds; over zaken waar wij nu anders tegenaan kijken of die wij anders benoemen, is achter in het album een aanvulling gegeven. Album afm.: 24,5 cm bij 29,5 cm - 1995

Even … terug naar vorige week,

Schreef ik deze alinea in mijn Bericht over deze waarneming; Later in Natuurtuin, deze morgen een zeer rustige vogeltelling, alleen tegen het einde net na de waarneming van een Winterkoning twee opvliegende steltlopers. Zo plotseling vlogen de blauwe/grijs beige middel kleine vogels op, ben verrast van hun actie. Maar het zit nog steeds in mijn hoofd. Zie dat momentbeeld in herhaling van de bijna geruisloze wegvliegactie, het is alleen jammer dat ik er geen (vogel)naam aan heb kunt geven. Wat kan het geweest zijn?

Waterral (Rallus aquaticus) Beschrijving voorkomen,

Buiten broedtijd: Midden in de winter zijn Waterrallen relatief schaars. Ze vallen weinig op, tenzij ze door vorst gedwongen worden om open water op te zoeken en dan soms tot in stadstuinen (voerplaatsen) doordringen, vooral in het westen van het land. Tussen augustus en oktober is de verspreiding het grootst en zijn de aantallen het hoogst. De eigen broedvogels, die overwegend wegtrekken naar Engeland en Frankrijk, worden dan aangevuld door trekkers uit Noord- en Oost-Europa. In de duinstreek, met name op de Waddeneilanden, kan het dan lokaal wemelen van de Waterrallen. De broedvogels komen vermoedelijk in maart en april terug en in dezelfde maanden vindt ook enige doortrek van elders plaats.

Broedtijd: Waterrallen broeden door het hele land in moerassen en zijn het talrijkst in de waterrijke delen van de noordwestelijke helft. In grote moerasgebieden als de Oostvaardersplassen zijn soms meer dan 100 paren aanwezig, kleine moerassen worden soms niet jaarlijks bezet. De verspreidingskaarten geven meest de maximale verspreiding aan, niet die in een gemiddeld jaar. Landelijk gezien zijn de aantallen het hoogst na een serie milde winters en natte voorjaren. Koude winters gevolgd door een droog voorjaar zorgen voor een dip in het aantalsverloop, zoals rond 1986, in 1991, rond 1996 en 2010. De afgelopen decennia verdwenen er broedplaatsen door verdroging of verbossing van moerassen. Nieuwe broedplaatsen ontstonden onder andere door de aanleg van natte natuurgebieden.

Even … terug, kijkend naar het lid van de familie Taxonomie Rallen, koeten en waterhoentjes (Rallidae) en de waarnemingen van de Waterral in de Natuurtuin. De moerasvogel is in de Bundertjes voor het eerst gemeld op: 2018-03-06. De eerste waarneming in de Natuurtuin van deze moerasvogel is: 2021-01-09 en de laatste van vorig jaar 2021-12-30. De eerste (gevalideerde) waarneming van een (overwinterende) Waterral dit jaar: 2022-11-24. Later in dit jaar maken we weer een overzicht op van de Vogels die dit jaar 2022 zijn waargenomen in de Natuurtuin en het -terrein De Bundertjes.

Afgelopen week bijna -elke dag van de week- wel een Natuurmoment maar: Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin Opzoek gaan naar natuurfenomenen.

We zitten midden in de Herfst van het Nieuwejaar 2022, Opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.

Tot de volgende week, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.

NATUURJAAR 2022-43, November: Herfst in Natuurtuin De Robbert

Vandaag: Herfst in Natuurtuin, Rivierhout, Wintervlinders en Tuinvogeltelling 2023.

Zaterdag (2022-11-19), Het is Herfst, begin deze week is de buitentemperaturen boven +10 C, dit weekend een temperatuuromslag naar +/-2C. Op enkele plaatsen vannacht in Nederland zelfs onder nul, vorst en zelfs zondagmorgen -in het Oosten- de schaatsbaan open! De voorspellingen komen uit van de weerprofeten, een kleine winterdip. Vanmorgen, een koude wind uit het Oosten-Noord-Oosten. Halve wege de trip -op weg naar en in de Natuurtuin- altijd verrassingen. Langs de ‘Oude’ Zuid-Willemsvaart tijdens het fietsen vanmorgen, vliegt er gelijktijdig een kleurrijke IJsvogel met me mee. Door mijn positie op de “dijk’ kijk ik van boven op de turquoise blauwe schicht. Vele tinten blauw lichten op in het zonlicht, mijn dag begint goed.

Later in Natuurtuin, deze morgen een zeer rustige vogeltelling, alleen tegen het einde net na de waarneming van een Winterkoning twee opvliegende steltlopers. Zo plotseling vlogen de blauwe/grijs beige middel kleine vogels op, ben verrast van hun actie. Maar het zit nog steeds in mijn hoofd. Zie dat momentbeeld in herhaling van de bijna geruisloze wegvliegactie, het is alleen jammer dat ik er geen (vogel)naam aan heb kunt geven. Wat kan het geweest zijn? Menige vogelaar kent dit actiemoment wel uit ervaring bij bezoeken in het veld ;-(

Ondertussen zijn de andere tuinleden aan de voorzijde van de tuin bezig met de groenstrook voor afscheidingshaag. Daarna drinken we koffie. Na de pauze gaan we aan de slag in de Noordelijke poel. We brengen ter bescherming van de biodiversiteit enkele Wilgentakken in het water. Al geruime tijd valt deze poel droog, met name in de droge warme periode van het jaar. Nu het waterpeil weer stijgt door regenval en in de poel. Omdat er geen dekking is voor de waterdieren leggen we enkele takken in het water. Er zijn tal van voordelen om takken/hout in het water te leggen, zoek ze op in de onderstaande poster Rivierhout.

Rijkswaterstaat werkt samen met andere organisaties aan de terugkeer van dood hout in de grote rivieren. Dood hout onder water hoort van nature in Nederland thuis. Op en rond dit hout vinden diverse soorten insecten en vissen hun leefgebied. De dode bomen die nu in de rivier vastgelegd worden, vervullen dus een belangrijke rol in de natuur. ARK-tekenaar Jeroen Helmer bracht deze sleutelrol in beeld. Het resultaat is voor iedereen gratis te downloaden.

BASIS VAN DE VOEDSELKETEN

Het rivierhout staat aan de basis van de voedselketen van het leven in de rivier. Ongewervelde diertjes vestigen zich op het hout en filteren de zwevende algen uit het langsstromende water. Zo komen voedingsstoffen beschikbaar voor dieren hogerop in de voedselketen zoals vissen, reigers, aalscholvers, visarenden en de otter.

Een dode boom in het water is het leefgebied van kokerjuffers, sponzen en larven van steenvliegen en dansmuggen. Vissen zetten hun eitjes af op het hout. Wortels en kroon bieden volop schuilmogelijkheden én voedsel voor jonge vis en door afbuiging van de stroming bij de stam, ontstaat er variatie in de bodem waar bodemlevende algen kunnen leven. Takken die boven water uitsteken vormen bovendien een rust- en uitkijkplek voor vogels en insecten.

Info RWS- Rivierhout: https://www.rijkswaterstaat.nl/leefomgeving/leefbaarheid-en-milieu/natuur-en-biodiversiteit/natuurmaatregelen/rivierhout

rivierhout
Grote wintervlinder
Vrouw Grote wintervlinder
Vrouw Grote wintervlinder
Kleine wintervlinder

Kleine wintervlinder, gezien in Natuurtuin.

Vandaag tijdens een uurtje waterdiertjes scheppen -opzoek naar kleine waterkevers- zat er op mijn fototas een Kleine wintervlinder. Wintervlinders: ze verschijnen pas na de ‘eerste’ nachtvorst en blijven ongeveer tot begin januari. De kleine wintervlinder is de meest voorkomende. Deze kun je nu vrijwel overal in Nederland tegenkomen. Heel bijzonder: het vrouwtje van de kleine wintervlinder heeft geen vleugels!

Info Wintervlinders vlinderstichting: https://www.vlinderstichting.nl/actueel/nieuws/nieuwsbericht/wintervlinders

De Kleine wintervlinder Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) en Grote wintervlinder Erannis defoliaria (Clerck, 1759) zijn zeer algemeen en komen vrijwel overal in het land voor. Ze zijn wel gebonden aan bomen en dan vooral eiken, dus in echt open landschappen zul je ze maar weinig tegenkomen. Op de hogere zandgronden zijn ze ook veel talrijker dan in de klei- en veengebieden, maar ook daar komen ze voor. Het zijn nachtvlinders. Ze worden ongeveer een uur na zonsondergang actief, dus dat is zo half november vanaf een uur of zes ’s avonds.

De winter is begonnen voor de wintervlinders

17-NOV-2022 - Hoewel er nog maar weinig echt koude nachten zijn geweest, komen nu toch de wintervlinders tevoorschijn. Zij worden actief in de loop van november en vaak pas na de eerste nachtvorst. Het zijn nachtvlinders met een bijzondere levenswijze, maar ze komen wel heel veel voor. Als je weet hoe je ze moet zoeken, kun je er honderden op een avond vinden.

Info Wintervlinders: https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=30026

folder tuinvogeltelling
folder tuinvogeltelling
verschil keep en vink

We gaan weer tuinvogels tellen!

Beste vogel en natuurliefhebber, Heeft u het al gemerkt? De tuinvogels keren weer terug in de tuinen en op de balkons. En dan weet u het natuurlijk: het is bijna tijd voor de Tuinvogeltelling! Van vrijdag 27 tot en met zondag 29 januari 2023 gaat heel Nederland weer tuinvogels tellen. Met de Nationale Tuinvogeltelling doen tienduizenden mensen tegelijk mee om een half uur alle vogels in hun tuin te tellen. Doet u ook weer mee? In strenge winters komen veel Scandinavische kepen hierheen; ze trekken het liefst naar Oost-Nederland. Als er beukenbomen in of om uw tuin staan, dan maakt u nog meer kans ze te zien. Vinken houden van zaden, maar ook van zachte delen van de plant zoals knoppen. Kepen ziet u regelmatig waar er veel beukennootjes liggen. Deze herfst en winter liggen er echt veel. O ja, hij heet kéép, niet kiep. Keepen kunnen de kepen niet 😉. Alvast Veel vogelplezier!

Afgelopen week bijna -elke dag van de week- wel een Natuurmoment maar: Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin Opzoek gaan naar natuurfenomenen.  Opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.

Tot de volgende week, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.

NATUURJAAR 2022-42, November: Herfst in Natuurtuin De Robbert

Vandaag: Herfst Natuurtuin, Nestkast schoonmaken? Genieten van de Herfst en een Vogelgids aanschaffen.

Zaterdag (2022-11-12), Het is Herfst? Onderweg op de fiets naar de Natuurtuin -deze morgen maar de handschoenen erbij aangetrokken- de start temperatuur is ca. 2 graden Celsius. Rij tussen de laag hangende mistbanken door. Later in de Natuurtuin merk je dat alles in rust gaat. Alleen deze morgen zijn nogal wat grote groepjes trekvogels in het luchtruim boven de tuin op weg richting Zuidwest. Tijdens de vogeltelling duur ca. 1 uur; 356 Houtduiven, 101 Kolgans in de tuin een groep van 76 Sijsjes foeragerend in de Elzen. Een Roodborst vliegt korte afstandjes van tak naar tak, zo gebruik je weinig energie. Sta bij de beuk zie een Pimpelmees. Observeer de blauw/gele vogel tijdens de wijverige inspectie van een nestkastje, nu al opzoek naar een overwinteringsplek? Tijdens de koffie discuteren we samen over het wel of niet schoonmaken van nestkastjes. Hieronder het advies van Vogelbescherming-NL

Pimpelmees
Nestkastenbol, foto Will van Berkel

Nestkasten plaatsen en schoonmaken

Het najaar is de beste tijd van het jaar om eens werk te maken van de nestkasten in uw tuin. Of het nu gaat om nieuwe nestkasten of het schoonmaken van al gebruikte nestkasten. Nestkasten zijn een verrijking voor elke tuin of balkon. Ze brengen letterlijk meer leven in de tuin. Natuurlijk voor de vogels omdat ze zo een plek kunnen vinden om hun eieren te leggen. Maar het af en aan vliegen met voer voor de jongen is ook erg leuk om naar te kijken. Nestkast, nu nestkasten ophangen. Het voorjaar lijkt nu nog ver weg, maar toch is het nu de beste tijd om nestkasten op te hangen. Dan hebben de vogels ruim de tijd om de nestkasten te verkennen. En ook in de winter zijn de vogels u dankbaar dat u ze een tegen kou en regen beschut plekje biedt. Zo helpt u de koolmezen, huismussen en andere tuinvogels door de winter. Bekijk ook onze negen tips voor het ophangen van nestkasten. Dat verhoogt de kans op succes aanzienlijk. Al is het soms ook een kwestie van wat geduld hebben.

Schoonmaken

Bij de meeste nestkasten van tuinvogels is het raadzaam om ze in ieder geval eens per jaar schoon te maken. Omdat de meeste soorten meerdere legsels per zomerseizoen hebben, kunt u het beste wachten tot het najaar. Zo voorkomt u dat u een laat legsel verstoort. Verwijder het nestmateriaal en maak de nestkast schoon met heet water en een borstel. Doe het buiten, met handschoenen aan, want er kunnen parasieten zoals veerluizen in zitten. In een schone nestkast, hebben de jongen in het komende seizoen een grote kans om te overleven.

Verschillende soorten. Wist u trouwens dat elke soort zijn eigen wensen heeft als het gaat om nestkasten? Het belangrijkste zijn de vorm en grootte van de invliegopening. Wij hebben de belangrijkste typen nestkasten op een rijtje gezet. Kies bijvoorbeeld ook eens voor een nestkast voor minder voor de hand liggende soorten als de bonte vliegenvanger of boomkruiper! (Bron: Vogelbescherming-NL)

Herfst in de Waranda, fotogeniek op dit moment.
foto's Will van Berkel

Beste periode om van de herfst te genieten

Op dit moment kun je optimaal genieten van de Herfst. Wandelen, Fietsen en fotograferen tijdens de duur van het kleurrijkste seizoen van het jaar. Verrassende elementen paddenstoelen, vogels in de tuin opmerkelijke veranderingen in je leefomgeving. Maak daarom eens een ommetje door het Natuurgebied De Bundertjes of het Warandapark. Bladeren zijn ’s zomers groen door een stof die zonlicht omzet in energie. In het najaar sterft dit pigment af. Dat is de tijd dat de minder dominante kleurstoffen zichtbaar worden. Gemiddeld kunnen we zo’n twee maanden genieten van het mooie kleurenspel in het bos. Maar de kleuren zijn mooist in de laatste week van oktober en de eerste twee weken van november.

Dit jaar viel het blad al vroeg van de bomen. Door de lange droogteperiode kregen de bomen minder water en bespaarden ze op energie. Dat deden ze door het blad te laten vallen. De verkleuring van de bladeren aan de boom is afhankelijk van de temperaturen in september. Die maand was erg warm. Ook is er nog geen nachtvorst geweest. Het kan dus zijn dat het blad dat nog aan de bomen zit, wat langer groen blijft. Veel zon en koudere nachten zorgen voor een verandering van de kleur van het blad.

Fietsend genieten van de herfst

Op de fiets genieten van de herfst kan natuurlijk ook. Het grote voordeel is dat je dan grotere afstanden kunt overbruggen. Dus je kunt nog meer genieten in de meeste bossen. Op de website van route.nl vind je mooie fietsroutes die door het bos gaan. Wij hebben alvast een selectie gemaakt. Dit zijn fraaie fietstochten in Nederland (het kan even duren voordat de link laadt).

ANWB vogelgids
Vogelgids van Nederland
pagina uit Vogelgids van Nederland
Vogelgids voor kids
Vogekls in en rond de tuin

Een Vogelgids aanschaffen?

Najaar de bladeren vallen weer, nu kunnen we de vogels in de Natuur- Tuin en Park weer beter zien en waarnemen b.v. in de takkenkruinen. Wellicht loopt U al langer rond met de gedachte om een Vogelgids aan te schaffen. Met de aankomende feest- geschenken dagen voor de deur, prijs ik willekeurig vier Vogelgidsen aan; keuze voor de ervaren, beginnende en huis en tuinvogelaar. Kijk vooraf ook eens bij de boekhandel in de buurt voor u tot aanschaf van een vogelgids over gaat. Alvast veel vogelkijkplezier.

ANWB Vogelgids

De ANWB Vogelgids van Europa, geschreven door Lars Svensson, is de meest complete gids met daarin ruim 770 vogelsoorten in Europa, inclusief Noord-Afrika en grote delen van het Midden-Oosten. Van elk vogelsoort staan alle gegevens over habitat, verspreidingsgebied, geluid en voorkomen overzichtelijk op één tekstpagina tegenover de afbeeldingen. De illustraties geven alle fasen van het uiterlijk van de vogels weer - van jeugd tot volwassen en van winter tot zomer. De kaartjes geven zowel de broed- en wintergebieden als de trekroutes weer. Met de praktische opzet en meer dan 4000 gedetailleerde tekeningen in kleur is deze vogelgids de meest volledige veldgids voor elke vogelliefhebber. De ANWB Vogelgids van Europa is al jaren de meest verkochte vogelgids in de Benelux.

Vogelgids van Nederland

Beste Vogelgids van Nederland, voor zowel beginnende als gevorderde vogelaars. Met meer dan 500 vogelsoorten en 2000 foto's is dit de meest complete Nederlandse vogelgids in zakformaat. De beste Nederlandse vogelgids geschikt voor iedereen. Zowel voor de beginnende vogelaar als de gevorderde. Alle in Nederland waargenomen vogelsoorten (meer dan 500 soorten) in één handige zakgids. Het voorwoord is geschreven door Jochem Myjer en de gids bevat meer dan 2.000 vogelfoto's. Iedere foto is voorzien van handige pijltjes voor de belangrijkste kenmerken. Per vogelsoort is er een handige QR-code opgenomen die verwijst naar nog meer foto's, videofragmenten en geluidsopnamen van de vogelsoorten.

Vogelgids voor kids

De Vogelgids voor kids, met voorwoord van Camilla Dreef (Vogelbescherming), is een even leuke als serieuze vogelgids voor kinderen die willen leren hoe je vogels kunt vinden en herkennen. Waarom trekken sommige vogels en andere niet? Waar, wanneer en hoe kan ik vogels kijken en welke verrekijker heb ik nodig? Je vindt de antwoorden op deze en nog veel meer vragen in de ‘Vogelgids voor kids’. Deze kindervogelgids bevat veel informatie over het opzoeken en spotten van de meest voorkomende vogels in Nederland en België. Gemakkelijk leesbaar en met vele duidelijke illustraties en kleurenfoto’s! Ook leuk: deze gids heeft een afstreeplijst om bij te houden welke vogels je gezien hebt. Met een voorwoord van Camilla Dreef, ambassadeur van Vogelbescherming Nederland.

Honderd vogels in en rond de tuin

De honderd mooiste soorten in en rond de tuin en park. Naast de tuinsoorten behandelt het boekje ook ‘parksoorten’, maar dan nog. Wie ziet wel eens een blauwe kiekendief in tuin of park? En dat geldt voor wel meer soorten. Aan de andere kant ontbreekt de fuut, terwijl dat toch een vogel is die in veel parken met redelijk grote vijvers te zien is. Tot zover wat mij betreft het enige minpunt. Als beginnende vogelliefhebber loont het de moeite de eerste negenendertig pagina’s goed te lezen. Zeker als je in het bezit bent van een tuin. Je krijgt waardevolle tips om vogels naar je tuin te lokken met bepaalde soorten planten. Er is een plantenlijst opgenomen. Welke nestkasten van welk materiaal hang je op? Wanneer voer je vogels en welk voer geef je ze? Allemaal vragen waarop je in de tekst een antwoord vindt, volgens de laatste inzichten.

Daarna volgen de honderd soorten die je in tuin of park kan tegenkomen. Het formaat van de vogel is de determineersleutel. Een algemeen bekende vogel is de referentie. Deel 1 vogels tot de grootte van een mus, deel 2 vogels tot de grootte van een merel, deel 3 vogels groter dan een merel, deel 4 watervogels in het park. Elke vogel wordt over twee pagina’s behandeld volgens een vaste indeling, met als apart rubriekje ‘opmerkelijk’. Een klein kaartje van Europa laat je in kleuren zien of je met een zomer- of wintergast te maken hebt, of dat de vogel een standvogel is. Van elke vogel is een fraaie foto afgedrukt. In een schema zie je observatietijd/broedseizoen, zodat je zelf kan inschatten welke trefkans je hebt om de vogel echt te zien.

Afgelopen week bijna -elke dag van de week- wel een Natuurmoment maar: Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin Opzoek gaan naar natuurfenomenen.

We zitten midden in de Herfst van het Nieuwejaar 2022, Opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.

Tot de volgende week, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.

NATUURJAAR 2022-41, November: in Natuurtuin De Robbert

Vandaag: de Herfst, Najaarstrek Koperwiek, Weerzien met Middelste bonte specht, Eendagsvliegen vereeuwigd in barnsteen,Biodiversiteit verhogende voorzieningen in je tuin.

Zaterdag (2022-11-05), Het is al volop licht deze morgen door de Wintertijd. Het licht door de opkomende zon is prachtig, goudkleurig, lage stand (strijklicht) en de (Herfst) blad verkleuringen versterken de kleuren extra, Een goed begin vanmorgen, ook in de Natuurtuin weer een veranderend beeld ten opzichte van vorige week. Ook tijdens de vogelronde hoor je de roep van verwinterende soorten en voor mijn voeten vlakbij vliegt een Houtsnip op. In het Elzenbosje opzoek naar voedsel. Deze vogels hebben een lange snavel, daarmee prikken ze in de zachte bebladerde vochtige bodems, foerageren opzoek naar wormen en andere diertjes.

Houtsnip (Scolopax rusticola)
Koperwiek (Turdus iliacus)
Middelste Bonte Specht Dendrocoptes medius

Houtsnip

De Houtsnip Scolopax rusticola Linnaeus, 1758 is een unieke steltloper omdat hij in het bos leeft. Zijn camouflage is perfect. Baltst in de schemer waarbij hij met vertraagde, stijve vleugelslag in grote banen over het bos vliegt en knorrende en niesende geluiden laat horen. Kan op trek in allerlei bossen en bosjes worden gezien, waarbij vaak met luid klepperende vleugelslagen opvliegt. Als er sneeuw ligt komt hij zelfs wel in stadstuinen. Helaas vliegen houtsnippen tijdens de trek ook veel tegen ramen.

Houtsnip op de stoep?

https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/houtsnip-op-de-stoep

Veertiendagen geleden zaten in de Natuurtuin de eerste aangekomen Koperwieken Turdus iliacus Linnaeus, 1758. Ze zijn dol op de bessen van de Meidoorn. De struiken met de kleine donkerrode bessen waren in enkele dagen leeggeroofd, door de bruin/koperkleurige lijsterachtige vogels uit de Scandinavische streken.

Massale najaarstrek Koperwieken

1-NOV-2022 - Oktober koperwiekenmaand. Nu oktober is afgesloten kunnen we terugkijken op fenomenale herfsttrek van deze lijster uit Scandinavië. In de avond van 18 oktober 2022 hebben honderdduizenden, wellicht miljoenen koperwieken Noorwegen en Zweden verlaten om na een nachtelijke trektocht over de Noordzee op 19 oktober land fall te maken in Nederland. Voor de gelukkige vogelaars die dag die op de juiste plek stonden, was het een trekdag om nooit te vergeten. Op Texel zag vogelaar Erik Bloeming die ochtend in de ochtend zo’n 290.000 koperwieken langs vliegen. “Wow....in veel jaren trektellen best wat meegemaakt maar dit nog nooit! In dubbele hoogtelagen enkele duizenden 'kopers' per minuut naar zuid, nu al minimaal een uur lang,” aldus Erik. Op Westenschouwen kwam het dagtotaal op ruim 350.000 exemplaren te staan.

Klik op de weblink: https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=29950

Middelste bonte specht laat zich weer zien in natuurtuin

Het is ruim twee jaar geleden (26 september 2020) dat ik de Middelste bonte specht zag in de Natuurtuin. Dinsdag j.l. zag ik de Middelste bonte weer, tijdens een ‘tussen door’ bezoek aan de tuin. Zag een kleinere specht in vlucht aankomen en landen in een van de kale Elzen. Mijn kijker erbij gepakt, en letten op de verenkleed kenmerken; Witte wangen, Wijnrode stuit, Knalrode kruinkuif en gespikkelde borst.

Hoe de Middelste Bonte Specht Nederland koloniseerde

Na een afwezigheid van enkele decennia is in 1995 in Nederland een broedgeval van de Middelste Bonte Specht vastgesteld. Dat was het begin van een opmars die zijn weerga niet kent. Anno 2021 wordt de broedpopulatie geschat op rond de 2000 paar en heeft de soort zich in 11 van de 12 provincies gevestigd. Nu 25 jaar later, is het tijd om de kolonisatie aan een nadere analyse te onderwerpen, ook om recht te doen aan de inspanningen van velen. Tussen 1995 en 2020 bedroeg de jaarlijkse toename rond 10% per jaar en de uitbreiding rond 11 kilometer per jaar. Na vestiging kan de dichtheid nog enkele decennia toenemen. In het zuiden van het land bedraagt de maximale dichtheid rond de 2 exemplaren per 10 hectare bos. In het oosten bedraagt de dichtheid thans tot meer dan 4 exemplaren per 10 hectare bos waarbij nog geen maximum is bereikt. Toename en uitbreiding gaan naar verwachting nog jaren door waarbij ook andere bossen dan oude eik in de smaak vallen. (Bron: Sovon-NL)

Driehoekeendagsvlieg Ephemera vulgata .foto Will van Berkel
Driehoekeendagsvlieg Ephemera vulgata in barnsteen
Driehoekeendagsvlieg Ephemera vulgata in barnsteen uitvergroting

Eendagsvliegen vereeuwigd in barnsteen

Van de week tijdens een herfstige winderige dag aan huis gekluisterd las ik een interessant artikel over hoe insecten in hars kunnen vereeuwigen. Je denkt er niet aan wanne er je de haften tijdens een paar uur slootje scheppen tegen komt hoe oud ze eigenlijk zijn. Hoe lang bestaan insectensoorten? Tijdens het slootdiertjes scheppen met de scholen en voor ons jaarrond insectensoorten onderzoek in de Natuurtuin worden ook Eendagsvliegen (Haften) gevangen. Op dat moment staat er niemand bij stil die zich afvraagt, hoe oud zijn deze insecten eigenlijk, honderden-, duizenden of miljoenenjaren? Haften Insecten Haften of eendagsvliegen zijn ranke insecten met een teer lichaam, twee paar vleugels, grote ogen, korte borstelachtige antennes en lange staartdraden. Haften zijn hemimetabool en kennen dus geen larve- en popstadium. Het onvolwassen dier is een nimf, net zoals bij bijvoorbeeld libellen of sprinkhanen.

Driehoekseendagsvlieg

Eendagsvliegen, in het Latijn Ephemeroptera, worden gekenmerkt door hun extreem korte levensduur als ze eenmaal zijn getransformeerd van nimf tot vlieg. Sommige leven maar een paar uur – maar het vrouwtje kan wel 3000 eieren leggen voor ze sterft. Deze insectengroep bestaat al 350 miljoen jaar op aarde – lang voor de dinosauriërs – maar er zijn maar weinig fossielen van eendagsvliegen gevonden.

Barnsteen

Barnsteen is een fossiele hars die afkomstig is van naaldbomen. Deze bomen werden veelal aangeduid met de wetenschappelijke soortnaam Pinus succinifera. De hars is miljoenen jaren geleden uit de bomen gedropen en daarna versteend. Barnsteen stamt uit het Mesozoïcum tot aan het Kwartair. Kleur: honinggeel, oranje, geelwit, hyacintrood. Zelden is barnsteen blauw, groenachtig en zwart (Bron: Wikipedia)

Als de hars nog stroperig is, blijven insecten er makkelijk in plakken en als ze eruit proberen te komen, raken ze al snel ingesloten in de lijmachtige substantie. Vervolgens hardt de hars langzaam uit en fossiliseert het tot barnsteen als het zo snel mogelijk wordt afgesloten van de lucht er dus geen zuurstof meer bij kan. Hierdoor vindt er geen oxidatie plaats. Dit uitharden duurt duizenden jaren. Naast insecten worden er ook plantenresten en micro-organismen zoals bacteriën in barnsteen aangetroffen.

Barnsteen: wijd verspreid; Barnsteen wordt gevonden over een groot verspreidingsgebied. Dit heeft te maken met de dichtheid van het materiaal, waardoor het op zeewater kan drijven. Daardoor wordt het dus op grote afstand van de oorspronkelijke plek gevonden. De barnstenen in Nederland, komen vooral uit het zuidelijk Oostzeegebied. Maar niet allemaal, want barnstenen die in de Noordzee worden aangetroffen, komen waarschijnlijk juist uit een meer westelijk gebied.

124 tot 135 miljoen jaar oud

De oudste barnsteen waarin insecten zijn aangetroffen, komt uit de regio waarin het huidige Libanon ligt. Deze barnsteen is naar schatting ruwweg 124 tot 135 miljoen jaar oud en is van een grote wetenschappelijke waarde. Deze steen levert namelijk bewijs voor de oudste bemonsterde ecosystemen op aarde.

Nu heeft een internationaal team van onderzoekers van onder andere de universiteit van Granada een unieke vondst gedaan in een klomp barnsteen. Niet alleen hebben ze een zeer gaaf vliegje ontdekt, maar met een nieuwe scantechnologie konden ze ook vaststellen dat ze een nieuwe soort hadden gevonden. Hun resultaten zijn gepubliceerd in Scientific Reports.

Cenozoïsche oorsprong van het geslacht Calliarcys (Insecta, Ephemeroptera) onthuld door Micro-CT. (Bron: Scientific reports)

Eendagsvliegen (Ephemeroptera) behoren tot de oudste pterygote-insecten, met de vroegste fossielen die teruggaan tot het Late Carboon. Binnen eendagsvliegen zijn Leptophlebiidae een zeer diverse en wijdverbreide groep, met ongeveer 140 geslachten en 640 soorten. Terwijl taxonomie, systematiek en fylogenie van bestaande Leptophlebiidae in het middelpunt staan ​​van uitgebreide studies, is er weinig bekend over leptophlebiid fossiele taxa. Omdat fossiele overblijfselen van Ephemeroptera in sedimentair gesteente relatief zeldzaam zijn, zijn insluitingen van eendagsvliegen in barnsteen een unieke bron van informatie over hun evolutie en diversiteit in het verleden. Leptophlebiidae gevonden in Cenozoïsche harsen behoren meestal tot de subfamilies Leptophlebiinae (in Eoceen Baltische barnsteen) en Atalophlebiinae (in Mioceen Dominicaanse en Mexicaanse barnsteen). In de huidige bijdrage bevestigen we de eerste bevinding van het geslachtCalliarcys uit het Eoceen Baltisch barnsteen met behulp van Micro-CT, waarmee de generieke plaatsing ervan kon worden bevestigd door diagnostische sleutelfiguren te visualiseren die anders verborgen waren door een wolk van troebelheid. Daarnaast presenteren we eerste moleculaire gegevens over de bestaande soort Calliarcys humilis Eaton, 1881 van het Iberisch schiereiland en de barcode-gapanalyse voor Leptophlebiinae en Habrophlebiinae.

Weblink: https://www.nature.com/articles/s41598-022-18234-4/figures/1

eenvoudige schuilplaatsen
tekening bladdieren
Bladdieren

Bladdieren

Eenvoudige te maken: nuttige natuurlijke Biodiversiteit verhogende voorzieningen in je tuin.

De fauna -insecten, zoogdieren en vogels- in je tuin zijn volop bezig met de voorzieningen om de winter te overleven. Ze leggen voedsel voorraden aan, maken een winternest of hun levenscyclus is in een pop fase beland. Egels sjouwen met gevallen blad, Boomklevers en gaaien leggen een voedselvoorraad aan.

Help de dieren de winter door

Voor dieren en planten maak je de tuin winterklaar door hem NIET winterklaar te maken en hem lekker rommelig te laten. Veel dieren overwinteren onder bladeren en takken. Bladeren, takken, stukken hout of lang gras: kleine diertjes overwinteren er graag onder en in. Onder bladeren blijven kiemplantjes warm. Nachtvlinders overwinteren als pop in de grond, dus schoffel ’s winters liever niet. Vlinders en rupsen overwinteren in een houtstapel of in een haag, of ze gaan tussen het uitgebloeide, lange gras zitten en in oude bloemknoppen. Ze houden niet van kale grond.

Zelf een takkenril maken

Heb je nog een berg snoeihout liggen van de afgelopen maanden? Hoewel je het hout gesnipperd prima kunt gebruiken als mulch of het gewoonweg in de container kunt gooien, is het een leuk alternatief er een takkenril van te maken. Deze ‘heg’ stel je samen van oude takken en snoeihout. En ’s zomers kun je er ook prima gemaaid gras tussen gooien. Takkenwal als omheining: Een takkenril is een afscheiding opgebouwd uit dood snoeihout, opgestapeld of gevlochten tussen palen. De hoogte en breedte van een takkenwal is afhankelijk van je doel. Heb je een kleine tuin en wil je een wal uit duurzaamheidsoverweging? Of wil je een grote, natuurlijke omheining bouwen in of om je tuin? Je kunt de takkenwal ook gebruiken als een muurtje om je vuilcontainers achter te verstoppen of om je tuin op natuurlijke wijze in tweeën te delen. En uiteraard zorgt een takkenril voor een mooie, natuurlijke vorm van decoratie in je tuin. Takkenril voor de vogels: Een takkenwal staat niet alleen goed in je tuin, het is bovendien de ideale manier om vele dieren naar je tuin te lokken. Voor verschillende soorten is het namelijk een fijne schuilplek. Insecten kunnen er lekker nestelen; onder andere kevers en wilde bijen zijn gek op de schimmels die ontstaan in de ril. Vlinders leggen er eitjes in. Ook grotere dieren hebben er baat bij. Voor vogels, muizen en egels is het een prima plek om voedsel te vinden, maar ook om te schuilen en te nestelen. Naast een vijver kan het zelfs zijn dat je een pad of boomkikker als bewoner krijgt. Een takkenril verhoogt de biodiversiteit in je tuin. Wanneer je een paar plekken in de ril wat meer openlaat, creëer je ook een mooi stekje voor vogels als de heggenmus om te broeden. Om deze reden laat je de takkenril in het broedseizoen het beste met rust.

Help vogels met een heg: de beste adviezen https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/help-vogels-met-een-heg-de-beste-adviezen

Knutselen in de Herfst, samen met je (klein) kinderen.

De herfst is een goede tijd om veel te knutselen. Het weer is vaak wat minder en knutselen is een superleuke en leerzame binnen activiteit. En je knutsel spullen die vind je in de natuur. Je vindt prachtige vondsten in de natuur op de grond zoals nootjes en bladeren om thuis mee aan de slag te gaan. 14 x ideeën om in de herfst te knutselen. Met deze herfst knutselinspiratie komen jullie de gure herfst maanden wel door! Klik op de link: https://www.mamalies.nl/knutselen/herfst-knutselen/

Afgelopen week bijna -elke dag van de week- wel een Natuurmoment maar: Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin opzoek gaan naar natuurfenomenen.

We zitten midden in de Herfst van het Nieuwejaar 2022, opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.

Tot de volgende week,

Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.