Weekverslag van Stan, december 2023

Zaterdag 30 december 2023

Kan het natter? Geen probleem, de waterstanden van vorige week zijn weer overtroffen. De houten brug ligt nog dieper in het water en plassen zijn poelen geworden. De watervlakte op de ongemaaide graslandjes valt niet direct op omdat veel planten nog rechtop staan. De natuurtuin begint op een traag stromende rivier te lijken. Een prachtig gezicht. Behalve de opgehoogde delen staat alles heel of half onder water.

Ree

Ik plons en sop door de zuidelijke strook en zie een ree. Midden op het grasland naast de natuurtuin. Ze heeft me natuurlijk allang gezien en gehoord en probeert in te schatten of ik een gevaar ben. Misschien was ze van plan de natuurtuin in te komen en sta ik in de weg. Ze blijft kijken en peilen terwijl ik een plekje zoek met beter zicht. Ik maak een foto tussen de rietstengels door en loop verder. Na mij komt Onderzoeker Will over hetzelfde pad geplonsd. Ik denk niet dat de ree de nog in de natuurtuin komt deze ochtend.

Waterral

Ik loop met Onderzoeker Will de vogeltelronde. Ergens vanuit de rietkragen klinkt ineens een geluid als van een schreeuwend biggetje. Een Waterral! Een schuwe moerasvogel die we tot nu toe alleen op de wildcamera hebben gezien. Nu horen we hem en weten dat de opnames op de wildcamera geen toevalstreffers waren. De vogel is een vaste bezoeker geworden en gelijk heeft hij. We hebben rietkragen, ruigtes, rommelbosjes waar de vogel zich kan verschuilen en in de afwisselende natuurtuin leven genoeg kleine beestjes die hij kan opeten. Ideaal voor een verlegen Waterral.

Maaisel en modder

Ik ben in een moedige bui vandaag en ga het maaisel bij de grote houtstapel opruimen. Weken geleden heb ik hier de onderbegroeiing plat gemaaid en het maaisel op dijkjes geharkt. Door de regen ligt alles in het water. Tot nu toe hebben we het opruimen uitgesteld, wachtend op drogere omstandigheden. Die zijn er dus nog steeds niet en volgende week wordt nieuwe regen verwacht. Het natte maaisel is zwaar, het pad is een modderpoel en de natuurtuin laat weten dat het eigenlijk een moeras is. Een paar keer dreigen mijn laarzen echt vast te blijven zitten. Ik worstel een stuk of zes kruiwagens nat maaisel naar de houtstapel in het elzenbosje. Het schiet niet snel op, maar alle beetjes helpen en het is best lekker werkweer.

Vleermuizenkast vol spinsel

Tijdelijk moegestreden ga ik met de anderen aan de koffie. Onderzoeker Will heeft langs het Begijnenpad een vleermuizenkast gezien die tegen een boom stond. Waarschijnlijk uit de boom gevallen. We besluiten de kast in veiligheid te brengen. Halverwege het wandelpad moet Rinus rechtsomkeert maken. Te hoge waterstand. De vleermuizenkast leunt tegen een boomstam. Zou hij zo gevallen zijn of is hij daar door een vinder neergezet? Het latje waarmee hij zat vastgespijkerd is door en door rot. De klep gaat makkelijk open. Geen vleermuizen natuurlijk en daar is ook geen plek voor. De holle ruimte is gevuld met tientallen spinsels van een vlinder, een vlieg of een andere holometabool? Iets is hier massaal verpopt en nu weg. Tussen het achtergebleven spinsel zit van alles en nog wat dat een goede overwinteringsplek dacht te hebben gevonden. Pissebedden, wantsen, spinnen, en meer. Rinus en Onderzoeker Will gaan de zaak onderzoeken. Het spinsel wordt systematisch open gepulkt op zoek naar bijzonderheden.

Winterkoninkje

Terwijl de vredige overwinteraars in paniek proberen te ontkomen aan het onderzoek, ga ik opnieuw de modderpoel in. Ik wil in ieder geval het maaisel dat in het water ligt opruimen. Ik merk dat ik in de gaten wordt gehouden. Dat gebeurt vaker wanneer we aan het rommelen zijn. Meestal komt er een hoopvolle Roodborst meedoen. Vlakbij gaan ze in een struik zitten wachten. Zodra we iets wegsjouwen wordt onze werkplek dan geïnspecteerd op eetbaars. Vandaag komt een Winterkoninkje meehelpen. Ik vraag me wel eens af hoe zo’n beestje onze werkzaamheden inschat. Denkt hij dat we op zoek zijn naar eten, net als hij? Dat zou kunnen. Veel foeragerende vogels doen niets anders dan over de bodem hippen en het ene na het andere blaadje omgooien om te zien wat daaronder zit. Dat lijkt veel op wat wij doen wanneer we takken sjouwen of maaisel opharken. Misschien denken ze wel dat we een nest bouwen wanneer we het maaisel op de takkenhoop gooien. Volgens mij kan het zo ook niet echt schelen wat we doen. Zolang er maar eten valt te halen en we ze niet aanvallen vinden ze ons de beste. Op het eind van de ochtend heb ik alle maaisel uit het water. Er ligt nog een dijkje op het pad. Relatief droog, maar dat kan volgende week anders zijn.

Kwelwater

Het onderzoek naar de bewoners van de vleermuizenkast is nog niet afgerond. Komt goed uit. Ik wil nog iets op de foto zetten. Het ondergelopen gras onderaan de helling bij de ingang is bedekt met roestbruine algachtige vlokken. Dat duidt op ijzerhoudend grondwater. De langdurige hoge waterstanden duwen blijkbaar kwelwater omhoog. Ook op andere plekken in de natuurtuin heb ik dit soort rare verkleuringen in het water gezien. Meer dan anders. Kwelwater dat lang in de grond gezeten heeft bevat vaak interessante mineralen en gaat verzuring tegen. Verschillende beekdalplanten hebben zulk kwelwater nodig. In de natuurtuin zijn dat bijvoorbeeld Holpijp en Waterviolier. Ik ben benieuwd wat die planten volgend jaar gaan doen. Intussen hebben Rinus en Onderzoeker Will hun jacht gestaakt. De vleermuizenkast laten we drogen en daarna zullen we een nieuwe plek voor hem zoeken. Maar dat is voor volgend jaar.

Zaterdag 23 december 2023

Het jaar loopt op zijn eind en we zitten nog steeds in onstuimig weer. De zon krijgen we niet te zien en waarschijnlijk de rest van het jaar niet meer. Windkracht vijf jaagt het wolkendek over ons heen. Nu en dan voelen we koude spetters, gelukkig niet langdurig. De werkzaamheden in de natuurtuin staan bijna stil. We zijn goed bij met ons natuurbeheer, maar we worden vooral beperkt door alle water. Afgelopen dagen heeft het opnieuw stevig geregend en is het peil in de natuurtuin (net als overal) weer gestegen. De houten brug ligt nu in de poel in plaats van erboven. Het laagste stuk helemaal onder water.

Natuurbeek De Robbert

Ik loop vlug een ronde en zoek omgewaaide bomen die in de weg liggen. Dat valt mee. Vooral in het wilgenbosje zijn er een paar omgegaan, maar die liggen netjes “binnen de perken”. Een paar takken op het pad zijn snel opgeruimd. Deze waterstand kan ik mij niet herinneren. Het water stroomt op twee plekken over het pad langs het wilgenbosje. De zuidelijke poel is vol geregend en vanuit het hoger gelegen grasland komt nog meer water binnen. Het stroomt via het wilgenbosje naar de grote poel. Vandaar worden de lage graslandjes overstroomt. Uiteindelijk zal het water vanuit de natuurtuin in de regenwatersloot aan de noordkant komen en wegstromen richting de Aa. We hebben nu dus geen Natuurtuin, maar Natuurbeek De Robbert. Dat zal nog wel even blijven. Komende week wordt nog meer regen verwacht.

Bijwerken houtwal

Zoals gezegd zijn onze klusmogelijkheden beperkt. Gelukkig kunnen we aan de voorkant iets doen aan de houtwal. Op een paar plaatsen is het rotte hout ingedeukt en de buitenhaag dun. Takkenscharen en boomzagen gaan in de kruiwagen en naar het modderige wandelpad buiten de natuurtuin. We scharrelen takken bij elkaar in het tegenoverliggende plantsoen en werken die in de houtwal. Ook hier veel water in het diepste deel, tot halverwege mijn laarzen. De bodem is goed waterdicht. Een paar meter verderop, achter een wat hoger stuk, ligt een sloot met een veel lager waterniveau. Na een uurtje zijn we klaar. Tijd voor koffie en discussies over van alles en nog wat. Daarna ruimen we nog en half uurtje takken op en kunnen afsluiten. Benieuwd hoe hoog het water volgende week staat.

Zaterdag 16 december 2023

Vrij normaal decemberweer. Grijze lucht en tegen de tien graden. Gelukkig is het al een paar dagen droog. In de lage delen staat nog steeds water, maar de hogere stukken zijn nu iets minder modderig. Rinus is vandaag naar de uitvaart van Wim van Loon. Afgelopen week hebben we met enkele natuurtuinmensen afscheid van hem genomen. Wim is, met Quirin de Veer, de tweede natuurtuin-icoon die dit jaar is overleden. Wim was praktisch de grondlegger van natuureducatie voor basisscholen in Helmond. Betrokken bij het jeugd-IVN, het toenmalige Milieu Educatie Informatie Centrum, Natuurtuin De Robbert en nog veel meer wat ik niet weet. Een positief mens die anderen nam zoals ze waren en veel mensen tot goed werk heeft aangezet. Wim is nog elke zomer te zien en te horen, wanneer groepen enthousiaste schoolkinderen op avontuur komen in de natuurtuin.

Buitenhaag noordkant

Vandaag is het wat stil in de natuurtuin. Ook met de klusjes valt het mee. Ik snoei met de accuheggenschaar de buitenhaag aan de noordkant. Net als aan de voorkant kunnen wandelaars vanaf het wandelpad nu ver de natuurtuin inkijken. Dat geeft wat sociale controle en maakt het werk dat we doen minder geheimzinnig. De reeën vinden de extra inkijk niet erg en stappen nog even vaak de natuurtuin in en uit.

Heel erg rijpe bramen en hoog water in de sloot

Klus gedaan en koffie gedronken. Ik discussieer een tijdje met onderzoeker Will over het uitbreiden van ons natuurtuinnetwerk en daarna lopen we een inspectierondje. In de zuidelijke strook valt mijn oog op een braamstruik. De bramen die er hebben gehangen zijn weg. Alleen de zaden zitten nog precies op hun plek. Raar gezicht. Het vruchtvlees moet geleidelijk zijn vergaan, anders waren de zaden niet zo mooi blijven zitten. Je hebt onrijp, rijp, overrijp, rot en dit is de overtreffende trap daarvan. Voor het eerst sinds lange tijd nemen we een kijkje in de hazelaarstrook ten zuiden van de natuurtuin. We proberen binnendoor te gaan via een sloot. Na voorzichtig testen lopen mijn laarzen net niet onder. Een kleine misstap en we hebben natte voeten. Buitenom dan maar. De takken die we vorige winter hebben gebruikt om de hazelaarstrook af te schermen beginnen te vergaan. Het is makkelijk om vanaf het pad in de strook te komen. Volgend jaar misschien opnieuw dichtstoppen. Buiten een paar interessante paddenstoelen vinden we niet veel boeiends. Ook hier is het stille seizoen bezig.

Dodemansvingers

Verderop langs de Gulden Aa groeien raar gevormde zwarte uitgroeisels op een dode boomstam. Obsidentify weet het zeker: Houtknotszwam (Xylaria polymorpha), oftewel Dodemansvingers. Ik vind het meer op drollen lijken. Ik ken Dodemansvingers vooral als langwerpige, inderdaad op zwarte vingers lijkende paddenstoelen. De wetenschappelijke soortnaam is polymorpha, wat er op wijst dat de vorm nogal kan variëren. Vaak slaat de letterlijke vertaling van wetenschappelijke namen nergens op, maar in dit geval is hij wel toepasselijk.

Asociale kampeerder

We lopen door langs de Gulden Aa. Van ver zien we al dat er een hoop troep in de struiken hangt. Dichterbij vinden we een kapot gewaaide shelter van stukken plastic. Op de grond rommel en een oud jasje. De verlaten schuilplaats van een asociaal. De rommel is voor anderen. Via de website van de gemeente maak ik melding van het afval. Die kunnen iemand met een karretje sturen om alle troep in te laden. Mijn ervaring is dat de gemeente goed reageert op meldingen. Terug bij de natuurtuin loopt het al tegen twaalven. We ruimen de spulletjes op en sluiten de rustige winterochtend af.

Zaterdag 9 december 2023

Het regent nog niet, maar het is grijs, donkergrijs. Een graad of zes en het waait. We hebben met alle vrijwilligers afgesproken in lunchroom De Keyzer. Niet iedereen kon daar bij zijn, we zijn straks met zes personen. Toch genoeg voor een gezellig samenzijn. In de natuurtuin doen we dus niet veel vandaag. Afgelopen dinsdag heb ik een klein stuk ruig grasland gemaaid aan de noordkant van het wilgenbosje. Dat was een heel gedoe. De strook is jaren niet gemaaid en nu ligt er een dikke taaie grasmat. Bovendien is het ook hier modderig en nat. In het laatste stuk (richting de poort) liggen veel omgevallen elzen. Jaren geleden hebben we die geringd en nu vallen er bij elke stormwind een paar om. Er staan er nog een stuk of tien dode stammen overeind, maar niet lang meer. Liggende dode bomen zijn een aanwinst voor de bodem, maar het maaien wordt er niet makkelijker door. Het is draaien en keren met de bosmaaier om bij de begroeiing te komen.

Aanplant struiken

Woensdag hebben Rinus en ik een stuk of twaalf struiken geplant. Ze waren overgebleven van de IVN-actie Plan Boom. Normaal doen we geen aanplant, maar voor struiken maken we soms een uitzondering. Zeker wanneer ze een verrijking van de onderbegroeiing zijn. De Meidoorns, Spaanse aak en Hondsroos hebben we in de buitenhaag aan de voorkant gezet. Wegedoorn en Wilde liguster op het dijkje in het berkenbosje. Gelderse roos aan de zuidrand van het wilgenbosje. Het kan zijn dat we wat namen verwisseld hebben. Wanneer de struiken uitgroeien zullen we erachter komen of we ons hebben vergist.

Lunchroom De Keyzer

Ik loop een ronde door de natuurtuin. Het water is niet echt gezakt en komende dagen komt er opnieuw regen. Binnenkort valt er niet veel te doen in de lage stukken. Wanneer Onderzoeker Will er is kijken we nog even rond en vertrekken naar de lunchroom. Beter een beetje vroeg dan in de kou blijven staan. Om 11:00 uur komen Jeanne, Antoinette en Ton binnen. Rinus blijkt zich vergist te hebben in de tijd en komt wat later. We zijn compleet en gaan aan de lunch. Lekkere dikke tomatensoep vooraf en daarna drie plateaus met gevarieerd belegde broodjes. Erg lekker en zeker niet te weinig! Een ontspannen lunchroom zonder poeha.

Zaterdag 2 december 2023

Windstil, een paar graden vorst en later in de ochtend komt de zon voorzichtig een kijkje nemen. Op sommige poelen ligt een dun vliesje ijs. Kortom, de eerste zaterdagse winterochtend. Het belangrijkste weerverschijnsel van vandaag is dat het droog is. Het waterpeil is overal wat gezakt. De paden zijn minder modderig, maar de lage graslandjes en paden staan nog steeds blank.

Klussen op de droge delen

Rinus is vandaag op het Helmondse IVN hoofdkwartier. Hij helpt met het uitdelen van struikjes aan tuinliefhebbers. Het IVN wil graag dat er meer inheemse struiken in de tuinen worden gezet. Een mooi initiatief. We hebben aangeboden om de struikjes die over zijn in de natuurtuin te zetten. De buitenhaag kan hier en daar wel wat versterking gebruiken en er is nog plek in het berkenbosje. Deze zomer zijn daar een aantal bomen omgegaan. We zitten in de rustige tijd van het jaar. Bovendien kunnen we alleen klussen in het hogere (drogere) deel van de natuurtuin. Vandaag ga ik verder bij de afscheiding aan de voorkant. Met de uitschuifbare heggenschaar knip ik brandnetels weg die het uitzicht op de natuurtuin verhinderen. Wanneer we de buitenrand netjes bijhouden is dat een mooie overgang tussen de wilde natuurtuin en de woonwijk.

Raar water

Onderzoeker Will en ik lopen een ronde buitenom de natuurtuin. Meteen valt op dat het water in de regenwatersloot hoger staat dan vorige week. Ook is te zien dat het water melkachtig vies is. Op sommige plekken waar het water wordt opgehouden is een vlies te zien. Dit verschijnsel heeft volgens mij niets met kwelwater te maken. Natuurlijk kwelwater vanuit de ondergrond heeft vaak rare kleuren doordat het stoffen opneemt in de bodem. Verderop in De Bundertjes ziet het slootwater er soms oranjebruin uit vanwege het ijzer dat in het water zit. Maar deze sloot wordt gevoed vanuit het regenwatersysteem in de woonwijk. We denken dat daardoor ook minder frisse stoffen meekomen.

Wolvenscheten

Verderop zien we opvallende paddenstoelen onderaan de stam van enkele forse populieren. We laten Herkenningsapp Obsidentify kijken en die weet zeker dat het de Peervormige stuifzwam is. De wetenschappelijke naam is Lycoperdon pyriforme. Dat schijnt letterlijk wolvenscheet te betekenen. De omschrijvingen zijn er zeker van dat deze paddenstoel een saprofiet is. Dat wil zeggen dat de schimmel zich met dood hout voedt. Hier groeien de paddenstoelen op gezonde bomen, maar onderop heeft de stam een ruwe korst met veel scheuren en kieren. Waarschijnlijk verzamelt zich hier voldoende dood materiaal zodat de schimmel zich hier goed thuis voelt. Verschillende boomstammen zijn bezaaid met de wolvenscheten.

Hollandse lindes

Onderweg terug lopen we leden van de IVN vogelwerkgroep tegen het lijf. Ze controleren de nestkasten die in De Bundertjes hangen. Er wordt geteld welke kasten gebruikt zijn door welke vogels en oude nesten worden verwijderd. Hierdoor moeten de vogels volgend jaar vers nestmateriaal gebruiken. Ze hebben dan minder last van overwinterende parasieten in het oude nest. Terug in de natuurtuin bekijken we aan de westkant twee Hollandse lindes die een paar jaar terug zijn beschadigd door een brand. Ze zien er niet goed uit. Grote delen van de bast zijn afgevallen en schimmels zitten overal. Op de grond liggen afgevallen dode takken. Onderaan is ook te zien dat vanuit de stam nieuwe scheuten opgroeien. Sommige wonden zijn bedekt met nieuw weefsel. Het lijkt erop dat sommige delen gaan afsterven en andere stukken overleven. Zeker is dat niet. Het zal nog lang duren voordat het lot van de twee bomen duidelijk is.