Zaterdag 27 augustus 2022
Ik kijk nog eens goed naar de steeds schever hangende es. De boom hangt gevaarlijk scheef over het openbare wandelpad en gaat een keer omvallen. De meeste essen in de buurt staan er slecht voor of zijn al omgevallen. Ze worden aangetast door een schimmel en rotten bij de wortels af. Dat lijkt hier nog niet het geval te zijn. De top staat nog fris in het blad. Ook van de klimop die het grootste deel van de stam begroeid lijkt de es geen last te hebben.
Konijnen en droogte
We denken dat droogte een belangrijke rol speelt. Het grondwater zakt weg en de boomwortels krijgen minder grip. De es en nog een paar eiken staan op een dijkje. Het bovenste stuk van de wortelkluiten zit dus eigenlijk boven de ondergrond. Dat dijkje is ook nog eens geliefd bij konijnen die er hun holen in graven. Rondom de scheve es zitten forse gaten en de wortelkluit komt duidelijk omhoog. Komende winter gaan we ook de andere bomen op het dijkje omzagen. Vroeg of laat zullen droogte en graaflustige konijnen ook die bomen ondermijnen.
Geïnteresseerde wandelaars
Een simpel probleem blijkt nog ingewikkeld om op te lossen. De rij bomen is flink uitgegroeid en de kronen raken elkaar. Als we de es willen omzagen moet eerst de eik daarnaast weg omdat die hem anders tegenhoudt. En om die eik weg te halen moet eerst een forse tak van de eik daarnaast weg. Terwijl we de situatie bestuderen komen verschillende wandelaars voorbij die geïnteresseerd vragen wat we doen. Ze vinden het jammer dat de boom gekapt wordt, maar begrijpen het als we uitleggen waarom.
Tak blijft hangen kettingzaag vast
Dan gaan we echt aan de slag. Eerst de grote tak. Die blijft onverwacht hangen aan een andere tak en meteen zit ook de kettingzaag vast. Gelukkig hangt de tak laag genoeg en met wat getrek komt de zaag los. Een paar seconden later ligt het gevaarte op de grond. We zagen er hapklare brokken van en slepen alles naar de houtwal die toch al nodig moest worden bijgevuld. Daarna is het tijd voor koffie.
Kettingzaagcursus is blijkt weer goud waard
Na de pauze bekijken we de situatie opnieuw en zagen de eik om. We kunnen hem precies goed sturen en hij scheert vlak langs bosje tegenover de natuurtuin. De schade blijft beperkt tot een paar afgebroken takken. Weer blijkt dat de kettingzaagcursus van een paar jaar geleden goud waard. Wanneer alles is opgeruimd en de laatste kruimeltjes weg geharkt valt nauwelijks op dat hier een forse tak en een hele boom zijn verdwenen. De es waar het eigenlijk allemaal om begonnen is, staat nu vrij en kan volgende week opgeruimd worden.
Interessante vragen
We sluiten net tevreden de poort wanneer een paar buren komen aanlopen. Ze hebben kleinkinderen op bezoek en willen de grote poel bekijken. Ze zijn nieuwsgierig hoe hoog (of laag) het water staat. Ik heb de tijd, maak het slot open en laat ze binnen. Op de houten brug tref ik ze weer. De jongens hebben interessante vragen: Ben je wel eens in de poel gevallen? Nee, maar er is wel iemand vanaf de brug in gesprongen. Hij had een waadpak aan, maar het water was veel dieper dan hij dacht. En koud, want het was januari. Ik hoor hem nog gillen toen het waadpak vol gulpte met het ijskoude poelwater. Nu staan de poelen bijna droog, maar eind van de winter staan alle graslandjes onder water. Kun je daar dan zwemmen? Nee, in de poelen zou dat wel kunnen. Heb je al eens mensen zien zwemmen in een poel? Nee, dat niet. Heeft er al eens een dikke laag ijs op de poelen gestaan zo dat je er op kon lopen? Ja, maar dat is alweer een paar jaar geleden. Is er al eens iemand geweest die binnen kwam om de dieren dood te maken? Nee, maar we hebben wel meegemaakt dat mensen in het voorjaar kikkerdril kwamen halen om in hun tuinvijver te zetten. Al pratend zijn we bij de poort aangeland. Het bezoek neemt afscheid en wat later sluit ik de poort.
Zaterdag 20 augustus 2022
Het heeft geregend. Geen knisperende droge bladeren onder de voeten en tussen het gras hangen waterdruppels. Verder maakt het niet veel verschil. De noordelijke poel staat nog steeds droog. De andere poelen zijn niet verder gezakt en dat is in ieder geval iets. Er zijn nog bloeiende planten, maar lang uitgegroeid gras en dichte Pitrus overheersen de laagste veldjes. Op meerdere plekken zijn de lange slungels plat gewaaid. Dat zien we elk jaar rond deze tijd, vooral op stukken die we maar een keer maaien. Komende jaren gaan we grotere stukken twee keer maaien en kijken of dat meer variatie geeft.
Ravage door afgebroken tak
Ik loop met de gazonmaaier nog een keer over de paden. In schaduwrijke delen staat het gras dicht en hoog. Hier moet ik dubbel maaien. Zonnige en droge stukken zijn bijna kaal en beginnen dor te worden. Een enkele maaigang is hier voldoende. Niet alleen gras en kruiden hebben het zwaar. Afgelopen dinsdag zag ik dat een enorme tak was afgebroken van de grote populier net buiten de natuurtuin. Harde wind of regen was er niet geweest. Is de boom ziek of verzwakt door de droogte? De tak was half in het berkenbosje gevallen en had een paar kleinere bomen meegenomen. Ik had verwacht dat we de hele ochtend bezig zouden zijn met de ravage. Gelukkig is de gemeente ons voor geweest en heeft de grootste rommel op laten ruimen. Wil en ik hoeven alleen nog de kleinere takken bij elkaar te zoeken om de omheining dicht te stoppen.
Gevaarlijke boom
Vlakbij staan enkele eiken en een es op de rand van de natuurtuin langs het wandelpad. De es staat veel schever dan eerst. Van dichtbij gaan zien we dat de wortelkluit omhoog komt. In de buurt zijn de laatste jaren veel essen dood gegaan. Deze ziet er niet slecht uit. De stam is dichtbegroeid door een klimop, maar de top zit nog vol frisse groene bladeren. We denken dat de boom scheef zakt door de droge bodem. Hij hangt precies richting wandelpad en kan bij de eerste storm vallen. Deze tijd van het jaar kappen we nooit bomen, maar dit is gewoon te gevaarlijk. Volgende week zagen we hem om. Jammer van de mooie klimop. Hopelijk zitten er geen nesten in, want die vogels hebben pech.
Kap uit voorzorg
Naast de es groeien een stuk of vier eiken ook scheef. Aan de natuurtuinkant krijgen ze geen ruimte door de andere bomen. De takken groeien naar het licht en de stammen hellen richting wandelpad. Wanneer de wortels houvast hebben is dat niet erg. Nu vertrouwen we dat niet meer. We verwachten niet dat deze eiken snel zullen omvallen, maar ze groeien steeds schever en dit zal niet de laatste keer zijn dat de bodem uitdroogt. Komende winter gaan we de buitenste bomen uit voorzorg opruimen.
Probleembeuk
Langs de zuidelijke strook staat een boom die andere problemen geeft. Een jaar of twintig geleden heeft iemand daar een beuk geplant. Zoals vaak bij enthousiaste zaaiers en planters is toen niet nagedacht over de langetermijngevolgen. Daar zitten we nu wel mee. In de zuidelijke strook hebben we stukken afgegraven om te kijken wat daar spontaan wil groeien. Dit kleine natuurherstelproject is een groot succes geworden. Het zijn de waardevolste stukjes van de natuurtuin. Hier groeit een grote variatie aan planten en dat trekt vanzelf insecten en amfibieën. De beuk werpt elk jaar een grotere schaduw over de zuidelijke strook en het wilgenbosje daarnaast. Daar komt nog bij dat bladafval van beuken verzurend werkt op de bodem. Niet voor niets wil er onder volwassen beuken nauwelijks iets groeien.
Van probleem naar verbetering
In het wilgenbosje hebben we net alle hoog opgaande bomen geringd of gekapt. In korte tijd heeft de lage begroeiing zich ontwikkeld tot een mini-jungle en vogelparadijs. Het natuurherstel in de zuidelijke strook en het wilgenbosje worden door de steeds grotere beuk tegengewerkt. We gaan de beuk niet omkappen, maar ringen. We zagen de stam rondom een paar centimeter in. De vaten die de wortels van voeding voorzien worden zo onderbroken. Dat spaart veel werk en de boom maakt na een paar jaar geen bladeren meer. De dode boomstam die overblijft, vormt nog jarenlang een rijk leefgebied voor talloze organismen. In plaats van minder levert de beuk dan meer biodiversiteit. Met een eenvoudige ingreep wordt dit probleem een oplossing.
Zaterdag 13 augustus 2022
Zomervakantie, eigenlijk doen we daar niet aan in de natuurtuin. Toch zijn vandaag alleen Wil en ik aanwezig. Druk gaan we het niet krijgen. Het wordt bloedheet en we gaan het rustig aan doen. De anderen zijn op vakantie, doen klusjes of hebben feestjes. De woonwijk is stil. Anders klinken altijd wel ergens boren, hamers of andere bouwgeluiden. De klussers zijn op vakantie of hebben geen zin met dit weer. Het is windstil en na de frisse ochtenduren loopt de temperatuur snel op. Alles staat een beetje stil.
Geheimzinnige hopen
Vorige week heb ik vlak bij de bospoel een dode eekhoorn gevonden. Die heb ik als lokaas voor de wildcamera gebruikt. Ik zit net op het kleine schermpje van de camera te turen wanneer een dame binnen komt gelopen. Ze heeft een dier in de tuin dat grote hopen grond opwerpt vanuit de bodem. De hopen zien er vreemd, bolvormig uit. Ik denk meteen aan een mol. Zover ik weet het enige dier dat systematisch hopen maakt bij het graven van de gangen (- later lees ik dat een woelrat dat ook doet -). Die hopen kunnen er soms raar uitzien, afhankelijk van het type bodem.
Voortplanting van mollen
De dame vraagt zich af hoe een mol in haar tuin terecht komt en hoe ze er weer vanaf komt. Blijkbaar vindt de mol voldoende pieren om te eten. Anders was hij allang weg geweest. Op de site van de zoogdierenvereniging lees ik over de paartijd (februari – april), de draagtijd (een maandje), de zoogtijd (nog een maand) en dat de jongen na nog eens twee maanden worden verstoten door de ouders. Ze moeten dan op zoek naar een eigen territorium. Alles bij elkaar optellend zou het dus best een jonge mol kunnen zijn die de tuin van de dame gekraakt heeft.
Mollen en nieuwe planten
In de natuurtuin leven ook mollen en we vinden dat prima. Net als konijnen woelen ze de grond open en daar kunnen nieuwe plantenzaden ontkiemen. In een kleine tuin aan huis ligt dat toch wat anders. Het enige dat ik kan bedenken (buiten professionele bestrijding) is water. Wanneer in de winter steeds grotere stukken natuurtuin onder water komen, zien we dat de molshopen zich voor het water uit verplaatsen. Dus, als de tuin flink onder water wordt gezet … ? De dame besluit dat maar eens te proberen. Of het voldoende zal zijn om de mol een andere plek te laten zoeken weet ik niet, maar de planten zullen het wel kunnen waarderen.
Geringde wilgen en een reebok
Vandaag lopen we de paden na, knippen overhangende planten weg en controleren de geringde knotwilgen. De rij ‘oude’ (20 – 25 jaar) knotwilgen laten we afsterven en ernaast kweken we een nieuwe rij op, die zonder ladder of stokzaag gesnoeid kan worden. De meeste geringde knotwilgen zijn duidelijk verzwakt. We weten niet of dat door het ringen komt, de droogte of iets anders. Aan geringde elzen is de eerste paar jaar niets te zien. Deze wilgen zijn pas afgelopen winter geringd en pal ernaast staat een fit exemplaar met de takken vol bladeren. Ook twee van de nieuwe knotwilgen hebben het zwaar. Ze zijn in de smaak gevallen bij een reebok die graag zijn gewei tegen de stammetjes schuurt. Afwachten of ze dat overleven.
Late guldenroede en Bonte gele dovenetel
In de buurt van de knotwilgen ontdekken we een paar plukjes Late guldenroede. Een van de invasieve planten die we bestrijden. Door de droogte kunnen we de planten makkelijk uit grond trekken, meestal met een flinke wortelkluit. We gooien ze in de droge noordelijke poel. Als ze nu niet opdrogen verdrinken ze wel wanneer er weer water in komt. Na een korte pauze trekken we de schaduw van het elzenbos in. Hier gaan we nog een invasieve soort te lijf. De Bonte gele dovenetel. Een mooie voorjaarsbloeier die net als de Late guldenroede flink kan woekeren en de wilde flora verstikt. De plant is achteruit gegaan, maar toch besteden we elk jaar een paar uurtjes aan het opruimen ervan. Dat is genoeg om te zorgen dat hij geen groot probleem wordt en misschien raken we hem zo een keer helemaal kwijt.
Slome merels
De levende natuur is stil vandaag. Niet vreemd met deze slopende temperaturen. Toch hebben merels twee jongen voortgebracht. Ik zie ze ineens tussen het gras. Pas uitgevlogen merels zijn suffige beesten die nog niet snappen wat ze moeten doen. Ze zitten een beetje dom voor zich uit te kijken en wachten tot hun ouders terug zijn met voer. Ik heb tijd genoeg om mijn camera te halen en ze op de foto te zetten. Later kom ik er een op het pad tegen. Pas na twintig meter voor me uit stumperen komt hij op het idee om de dichte struiken in te duiken. Bijna niet voor te stellen dat deze kuikens binnenkort net zulke snelle en agressieve vechtersbaasjes zijn als hun ouders.
Steenmarters
Thuis kan ik de beelden van de wildcamera op een groter scherm bekijken en ontdek ik dat de dode eekhoorn door een steenmarter is opgehaald. Ik had een vos verwacht omdat we die vaker als opruimer gefilmd hebben. Op een later filmpje staat nog een verrassing: Twee steenmarters inspecteren de droge bospoel. Het begin van een nieuw steenmartergezin? De mereljongen kunnen beter niet te lang op de bodem rond blijven sukkelen.
Zaterdag 6 augustus 2022
Een paar koele dagen (onder 25 graden) tussen twee warme weken. Het nieuwe is van de zomer af. Veel planten zijn uitgebloeid. Grassen groeien fors uit, braamstruiken maken lange uitlopers. Hoger gelegen graslandjes beginnen te verdrogen. De noordelijke poel is voor 99% leeg. In de zuidelijke poel staat nog wel wat water. Na de winter staat een deel van de houten brug vaak onder water. Nu ligt de grote poel anderhalve meter lager.
Slordig grasland geeft bescherming tegen droogte
Op sommige stukken zijn de grassen plat gewaaid. De veldjes en de ruigtes ernaast zien er in deze tijd van het jaar vaak slordig uit, maar dat is niet belangrijk. Sterker nog: Een keurig verzorgde tuin is vaak een ecologische ramp. De halve meter hoge begroeiing en de rommelige, plat gewaaide graspollen zorgen voor een stabiel microklimaat op de bodem. Zelfs wanneer de zon er op brandt, blijft het tussen de stengels lange tijd vochtig en verrassend koel. Dat is aantrekkelijk voor insecten en spinnen weten dat ook. Voordat de zon ze droogt zijn overal spinnenwebben zichtbaar dankzij de dauwdruppeltjes.
Verandering en ontwikkeling
Nazomerbloeiers komen nu pas goed op gang. De Grote wederik was al bezig. Kattenstaarten die verborgen waren toen de Pitrus nog rechtop stond, steken er nu bovenuit. Het zijn er meer dan ik eerder dacht. Gewone engelwortel heeft zich uitgebreid tot een stuk of tien exemplaren. De plant is aan komen waaien en zoekt sindsdien vochtige, zonnige plekjes om zich te vestigen. Hetzelfde gebeurde met Heelblaadjes. Ineens was hij er. Bij de knotwilgen vonden we een paar jaar geleden een enkele bloeistengel. Vandaag staat er een aardig bosje. Niet alles verandert zo opvallend. Tegen de rand van het berkenbosje beheersen de witte pluimen van Moerasspirea het beeld.
Droogtes bieden kansen
Dat is al jaren onveranderd. Op droge hellingen staat Jakobskruiskruid en op dun begroeide stroken zijn honderden gele bloempjes te zien van Klein streepzaad. Allebei de planten zijn er als de kippen bij wanneer ergens grond bloot ligt. Door de droogtes vinden ze ook in de natuurtuin genoeg open plekken en breiden ze uit.
Invasieve soorten
Het duurt nog een paar weken voordat we weer maaien. Tot die tijd doen we kleine klussen, onderzoekjes en zwerven we door alle hoeken van de natuurtuin. Ik ga met Delano en Wil naar het elzenbosje. Daar groeit nog steeds veel Bonte gele dovenetel. Net als andere invasieve woekeraars is het een mooi bloeiende plant, die voor de sierwaarde zijn geïmporteerd. Door gebrek aan natuurlijke vijanden overwoekeren ze alles helpen ze de natuurlijke variatie naar de knoppen. We plukken in een uurtje tijd een kruiwagen vol Bonte gele dovenetel en houden het dan voor gezien. Tijd voor koffie en om rond te neuzen
Natuur is verandering
In de zuidelijke strook ontdek ik nog een aangewaaide soort. Een nieuweling in de natuurtuin, Blauwe verbena (Verbena hastata). Het sierplantje komt waarschijnlijk uit iemands tuin in de buurt. Deze nakomeling test zijn kansen tussen de wilde planten. Een paar meter verderop staat nog een Amerikaanse Verbenasoort: Stijf ijzerhard (Verbena bonariensis). Een overblijfsel uit de voormalige kruidentuin. Ik dacht dat hij helemaal verdwenen was. Misschien is dit het laatste exemplaar, of het eerste? Van alles waait aan of komt via bezoekers de natuurtuin in. Soms blijven nieuwkomers, soms verdwijnen oude bekenden. Dat alles gaat met ups en downs. Vandaag vind ik maar een enkele Ruw walstro, terwijl ze anders langs alle paden te vinden zijn. Vorig jaar zagen we bijna geen Echte koekoeksbloem. Dit jaar is de voorjaarsbloeier weer helemaal terug en zelfs nu bloeien er nog een paar op vochtige, niet te dicht begroeide plekken. De strook aan de voorkant was een paar jaar terug bezaaid met Dagkoekoeksbloemen. Dit jaar staan er een paar plukjes verspreid door de natuurtuin. Misschien staan er volgend jaar weer meer. Misschien pas over een paar jaar of helemaal niet. Een paar mensen van de zwerfafvalploeg zijn (nog) niet op vakantie en oud-voorzitter kees trakteert op appelflappen. Een mooie afsluiting van de ochtend.