Deze Week

Januari 2022

Zaterdag 29 januari 2022

Dat valt een beetje tegen. Gisteren was een onverwacht zonnige dag. Vandaag blijft het amper droog. Vlak boven ons hoofd waaien de hele ochtend regenwolken over die nu en dan een paar spetters verliezen. We houden het droog, maar hadden liever het weer van gisteren gehad. Dit weekend is het nationale tuinvogeltelling en wij doen natuurlijk ook mee.

Natuurtuin heeft geen huisnummer

Al snel komen we er achter dat we als natuurtuin niet echt mee kunnen doen met de landelijke actie. We hebben geen postcode en geen huisnummer. Maakt eigenlijk niet uit. We kijken de hele ochtend uit naar vogels en Onderzoeker Will noteert die in LiveAtlas. In zijn stukje zal hij verslag doen van de waarnemingen van vandaag.

monumentale boomstomp
monumentale boomstomp
Onderzoeker Will bekijkt stam es
Onderzoeker Will bekijkt dode es
Onderzoeker Will neemt foto's van vraatsporen
foto's maken van vraatsporen

Tunneltjes van poep

Ik neem met Onderzoeker Will eerst een kijkje in de strook met hazelaars. Een van de dode essen heeft zijn bast verloren en op de ontvelde stam zit een raar patroon van graafgangen. Een paar weken geleden heb ik daar ook naar gekeken en dacht toen sapbundels te zien die door horizontale graafgangen werden onderbroken. Onderzoeker Will denkt dat de verticale banen geen sapbundels zijn, maar overblijfsels van gangen waar larves het verteerde hout hebben achtergelaten. Tunneltjes van poep dus eigenlijk. Hij heeft literatuur gevonden waarin over iets soortgelijks wordt geschreven. Hij neemt foto’s en gaat die vergelijken met de andere rapporten.

Geheimzinnig dier

Onze vaste bezoeker zegt dat hij een vreemd dier heeft zien lopen. Hij zag het wegrennen toen ik molshopen plat harkte op het pad bij het insectenlab. Hij beschrijft een dier, geen kat, met een dikke zwartwitte staart. Het klinkt als een das, maar dat zou wel erg apart zijn. We weten dat bunzing en steenmarter in de natuurtuin komen. Die hebben een dikke staart, maar zijn niet zwartwit. De bezoeker weet ook zeker dat het geen vos was. We staan weer voor een raadsel en waarschijnlijk wordt het nooit opgelost, zoals wel vaker.

Hoe oud zou deze kraai zijn?

We lopen een paar keer door de winderige natuurtuin. Onderzoeker Will wijst op een kraai in het gras. De kraai is niet helemaal zwart. Hij heeft een paar wittige veren. Die hebben we hier vaker gezien. Het is de kraai die vorig jaar ook hier heeft gebroed en volgens mij het jaar daarvoor ook. Hoe oud zou deze kraai zijn? Hoe lang woont hij al in de natuurtuin? De partner zit hoog in een boom en houdt ons nauwgezet in de gaten.

monumentale boomstompen bij container
monumentale boomstompen bij container
kraai boven in boom
... de partner houdt ons nauwlettend in de gaten...
Goudvink in meidoorn
Goudvink in meidoorn

Een rake klik

In een meidoorn aan de westkant zitten drie goudvinken. Ik posteer me achter een dikke knotwilg en probeer ze op de foto te krijgen. Een klik en dan … vervang de accu... Ik loop naar de container, pak de reserveaccu en loop terug naar de knotwilgen. De goudvinken zijn gevlogen, maar gelukkig was die ene klik raak.

Staalplaat of stevig hout?

We zijn klaar met winterklussen en houden ons een paar weken met de container bezig. Er is van alles te doen. De deur van het materiaalhok moet opnieuw verstevigd worden. De plaat op die deur is een tijd terug beschadigd door een vandaal en begint nu door weersinvloeden uiteen te vallen. Ik neem de maat op en ga op zoek naar een stevige vervanger. Misschien staalplaat of toch stevig hout?

Stellingkastjes

In de container sorteren we alvast spullen die weggegooid kunnen worden. Overbodige papieren en andere rommeltjes. Volgende week kunnen we beginnen met het vervangen van de schappen van de twee stellingkastjes. Die zijn van spaanplaat en blijken makkelijk te schimmelen. In plaats daarvan komen de hardhouten planken die ik thuis heb schoongespoten en deze week glad schuur.

Knaagschade

Tijdens het zoeken naar rommel ontdekken we vraatschade aan een nieuwe hijsband. We hebben twee hijsbanden om te gebruiken met de lier. Een daarvan is in de smaak gevallen bij (denken we) een muis. Daar hadden we dus niet aan gedacht. We bergen hem met de onbeschadigde band op in de ijzeren kast in het materiaalhok. Wanneer de container is opgeruimd moeten we stevige plastic bakken halen om alles wat maar enigszins knaagbaar is in op te bergen.

Zaterdag 22 januari 2022

Zaterdag 22 januari 2022: Alweer een grijze dag en niet echt winters (6 graden). Voor de vogels is dat goed genoeg om te doen alsof de lente er aan komt. Overal klinken de geluidjes van sijzen, koolmezen en zelfs de lach van de groene specht is weer te horen. Hoog in een struik naast de container zit een eenzame roodborst een lentedeuntje te murmelen. Nog niet echt luidkeels, maar dat zal nog komen.

Wil maakt kettingzaag schoon
Wil maakt kettingzaag schoon
gesnoeide hazelaars en dode essen
gesnoeide hazelaars en dode essen
perslucht bij het schoonmaken
perslucht bij het schoonmaken

Winterwerk klaar

Vandaag werken we nog een laatste keer in de strook met hazelaars. De strook bestaat eigenlijk uit twee rijen met hazelaarstruiken. Daartussen staan wat elzen en dode essen. De noordelijke rij hazelaars hebben we gesnoeid. De omgevallen essen die op de struiken hingen, liggen nu in stukken op de grond. Wel zo veilig. We zagen nog eens vier elzen af op een meter hoogte. We hebben nu zes elzen die gaan we opkweken tot knotboom. Dat betekent dat we ze een paar jaar laten uitgroeien en dan opnieuw snoeien, net als bij knotwilgen. Samen met de hazelaarstruiken leveren ze genoeg takken om de houtwallen op deze plek te onderhouden. We werken vandaag de laatste snoeitakken in de houtwallen en daarmee zijn we klaar met de winterklussen.

zuidelijke poel
zuidelijke poel
roodborst in lentestemming
roodborst in lentestemming
Onderzoeker Will pluist maaisel uit
Onderzoeker Will pluist maaisel uit

Maaisel op takkenhopen

Will maakt de kettingzaag schoon. De luchtcompressor bewijst weer eens zijn nut. Met het apparaat is ons gereedschap een stuk makkelijker te onderhouden. Onderzoeker Will heeft een pluk gras verzameld van een houtstapel en pluist die uit in een witte platte bak. Hij vindt van alles en wijst er op dat we moeten doorgaan met maaisel op de takkenhopen leggen. Veel dieren blijken de hopen als vaste verblijfplaats te gebruiken of zitten er kortere tijd, bijvoorbeeld om te overwinteren. Het maaisel bovenop de stapels blijkt aantrekkelijk voor allerlei insecten. We spreken af dat we het maaisel van de kleine tussenmaaibeurt (eind juli) op de hopen zullen gooien, zodat er jaarlijks een aanvulling is. Tijdens de voorjaarsmaaibeurt kunnen we een eerste vrachtje er op gooien.

mos en zwammen op stronk bij poort
mos en zwammen op stronk bij poort
stronk met mos bij container
stronk met mos bij container
stronk met gras en mos bij container
stronk met gras en mos bij container

Lage waterstand

Het relatief zachte winterweer heeft niet alleen effect op de vogels. Mossen op boomstronken zien er nu schitterend groen uit. Hier en daar beginnen struiken al uit te lopen. Niet veel, een blaadje hier een nieuwe knop daar. Het valt ons op dat het water in de natuurtuin laag blijft. Overal staan stukjes blank, maar normaal zou een groot deel van de natuurtuin nu onder water staan. Misschien komt dat nog. Een weekje met flinke regenval moet voldoende zijn.

Scoutjes en vogels

Regelmatig vermengen opgewekte kinderstemmetjes zich met de vogelgeluiden. Scouting Leonardus heeft een speurtocht door de wijk georganiseerd. Op het informatiebord bij onze poort is een papier met rebussen geplakt. Telkens lossen enkele scoutjes geconcentreerd de rebussen terwijl een ander deel zich vermaakt met de molshopen op het plantsoen. Het is een vrolijk af en aan, passend bij deze “sneakpreview” van het vroege voorjaar. Het echte voorjaar zal nog op zich laten wachten.

Zaterdag 15 januari 2022

Het is al de hele week mistig, ook vandaag. Dat geeft een rare sfeer. Al die waterdruppels in de lucht dempen de omgevingsgeluiden en door het beperkte zicht lijkt de wereld maar een paar honderd meter groot. Zelfs vogels houden zich stil.

rietkraag bij grote poel
rietkraag bij grote poel
plantsoen met molshopen
plantsoen met molshopen
overloop bij grote poel
overloop bij grote poel

Hoe hard groeien wilgen eigenlijk?

Ik doe de eerste meting van het jaar. Vorige week hebben we de nieuwe rij knotwilgen geplaatst. Wilgen doen het goed in de natte natuurtuin. Er staan forse exemplaren die door hun dikke stammen ouder lijken dan ze werkelijk zijn. Hoe hard groeit een wilg eigenlijk? Ik loop de rij nieuwe wilgjes na. Vlak onder de top meet ik de omtrek. Dat doen we voortaan elke januari. Over een paar jaar weten we meer.

Eend of elektrische zoemer?

Na de meting hark ik de molshopen op de paden plat. Intussen vertelt Onderzoeker Will honderduit over zijn vogelwaarnemingen, nu en vroeger. Hij laat me een geluid horen dat het midden houdt tussen een eend en een elektrische zoemer. Het blijkt een kwartelkoning die hij jaren geleden niet ver hier vandaan heeft gezien. We hebben het over de ontwikkeling van het landschap, het klimaat en de veranderingen die dat bij vogels veroorzaakt. Het aantal soorten dat wordt waargenomen in De Bundertjes is in 40 jaar tijd flink afgenomen. Het enige dat we daar aan kunnen doen is doorgaan met het herstellen van de leefomgeving.

Essen vallen om

Rinus kan er niet bij zijn vandaag. Hij heeft thuis een lekkage waar hij van alles voor moet regelen. Ik ga met Wil naar de strook met hazelaars aan de zuidkant. Een paar weken geleden hebben we hier al geklust. De essen die in de strook staan zijn aangetast door schimmels en gaan allemaal dood. Een deel is al omgevallen en de essen die nog overeind staan zullen dat ook doen.

dode essen, (nog) staand en liggend
dode essen, (nog) staand en liggend
snoeiplek en houtwal van snoeitakken
snoeiplek en houtwal van snoeitakken
dode essen en nieuwe "knotelzen"
dode essen en nieuwe "knotelzen"

Snoeien en houtwal onderhouden

We hebben geen enkel probleem met dood hout, maar willen niet dat avontuurlijke wandelaars of spelende kinderen bomen op zich krijgen. We snoeien een deel van de hazelaars en gebruiken de takken om rondom houtwallen te maken. De hazelaars groeien vanzelf weer uit. Over enkele jaren kunnen we ze opnieuw snoeien en de afscheiding bijwerken. Enkele elzen die hier ook groeien gebruiken we voor hetzelfde doel. We zagen ze af op een meter hoogte, gebruiken de takken en laten ze opnieuw uitlopen. Zo schermen we de strook aan alle kanten af met materiaal dat op de plek zelf groeit.

Snoeien zorgt voor levendigheid

Het afschermen van de strook heeft ook andere voordelen. Zolang de hazelaars nog niet volledig zijn uitgegroeid vangen de open plekken veel zonlicht. De bodem zal tijdelijk dichtgroeien met planten en braamstruiken. De extra dekking van houtwallen en dichte begroeiing zal gewaardeerd worden door de reeën die er nu al graag overnachten. Vandaag snoeien we vier hazelaarstruiken en vellen een els. Volgende week nog een stukje en dan zijn we klaar met onze winterklussen.

nieuwe knotwilgen langs de oude
nieuwe knotwilgen langs de oude
schimmels bestuderen op tak
schimmels bestuderen
korstmossen close up
korstmossen

Mollen

Ter afsluiting lopen we nog een rondje door de natuurtuin. We bekijken schimmels en korstmossen. De werklust en energie van de mollen blijft verbazen. Sommige veldjes worden elk jaar voor een groot deel omgeploegd. Het plantsoen tegenover onze ingang lijkt wel gebombardeerd. Tuiniers hebben vaak een hekel aan mollen. Wij niet. Voor ons zijn molshopen een teken van veel bodemleven, anders zouden er geen mollen zitten. Alleen moeten ze nog leren niet onder de paden te graven.

Zaterdag 8 januari 2022

STan en Wil werken aan nieuwe rij knotwilgen
Stan en Wil maken nieuwe rij knotwilgen
nieuwe rij knotwilgen naast de oude
nieuwe rij knotwilgen naast de oude
De eerste nieuwe knotwilg
de eerste boom geplant

Het heeft een paar graden gevroren. Op sommige poelen ligt een dun vliesje ijs en het gras is grijsgroen door de ijskristallen. Het is geen koud weer, maar het hangt een beetje tegen de winter aan. Ik zet mijn fiets bij de stenen muur en zie nog net twee reeën wegspringen richting het elzenbosje. Geluidloos, zoals altijd. Ze hebben weer van de klimop gesnoept die nu bijna helemaal ontbladerd is.

Half opgegeten houtduif

Ik loop mee met Onderzoeker Will die zijn wekelijkse vogelronde maakt. In het elzenbos zie ik een berg veren. Het blijkt een half opgegeten houtduif te zijn. Onderzoeker Will denkt aan een Havik. Die hebben we vaker gezien. Normaal treffen we alleen wat losse veren wanneer een duif door een roofvogel is gepakt. Nu ligt de helft van de ingewanden er nog. Waarschijnlijk is de jager gestoord, misschien wel door ons. Hij zal terugkomen om zijn ontbijt voort te zetten. Anders ruimt de vos de tafel wel af.

Bezoekers

Ik heb de tuinhark meegenomen en maak onderweg de molshopen op de paden plat. Twee vroege wandelaars lopen de natuurtuin binnen en maken foto’s. Bij de ingang lopen we vader en dochter tegen het lijf. Hij kent de natuurtuin nog van vroeger via de scouting. Ze wonen in de buurt en wandelen vaker door de Bundertjes.

paddenstoelen op boomstronk
paddenstoelen op boomstronk
mos op tak in schaduw
mos in de schaduw
paddenstoelen op stammetje
bomen niet tot de grond afzagen

Wildcamera

Ik zet een ladder tegen de boom waar ik afgelopen week de wildcamera heb gehangen. Hij heeft enkele dagen Tinekes bankje in de gaten gehouden. We hopen beelden te krijgen van de uil die door verschillende wandelaars is gemeld. Ik heb de camera samen met een nestkastje opgehangen, zodat hij minder opvalt. Thuis blijkt de vangst tegen te vallen. Een paar keer komt een speurende kat voorbij. Verder staan er flitsen op van fladderende koolmezen die het nestkastje boven de camera inspecteren.

Nieuwe rij knotwilgen

We zagen een stuk of tien dikke takken uit de knotwilgen aan de oostkant van de natuurtuin. We maken de dikke takken kaal en houden tien dunne wilgenstammetjes over. Aan de andere kant van de sloot boren we met de grondboor om de paar meter een gat. De nieuwe stammetjes gaan daar in. Met de takkenschaar korten we ze in tot op ongeveer een meter hoogte. Klaar is de nieuwe rij knotwilgen.

Wilgen knotten, maar dan efficiënt en veilig.

Wanneer we ze over een paar jaar snoeien hebben we geen ladder nodig. We werken dan vanaf de grond. De oude knotwilgen (op de traditionele hoogte van een meter of drie) ringen we zodat ze afsterven. We schatten dat ze daar een jaar of twintig over gaan doen. In die tijd zijn de nieuwe wilgen een paar keer gesnoeid en hebben dan dikke knotten waar het ons om is te doen. Die “warhoofden” zijn rijke biotopen die worden bevolkt door mossen en planten. Vogels en hommels bouwen er hun nesten. Andere insecten overwinteren in de beschutting en dat trekt weer insectenetende vogels.

afwisseling tussen grasland en ruigte
afwisseling tussen grasland en ruigte
bosjes met veel dekking
bosjes met veel dekking

Fazanten

De klus is snel klaar en we lopen een rondje. De graslandjes zijn niet meer zo glad geschoren als vroeger. De korte stukken worden onderbroken door stukken vergeeld gras. We hopen dat daar veel insecten overwinteren als ei, larve of pop. Ook de bosjes zijn wilder geworden. Die rommelige beschutting wordt blijkbaar zeer op prijs gesteld door fazanten. Net als reeën zijn fazanten goed in verstoppen. Toch lopen we ze de laatste tijd regelmatig tegen het lijf. De natuurtuin werkt steeds beter.

Zaterdag 1 januari 2022

Onderweg naar de natuurtuin valt me op dat er nauwelijks rotzooi op de straten ligt. Vannacht is veel siervuurwerk afgestoken en blijkbaar laat dat weinig vuil achter. Of verstandige vuurwerkers hebben hun troep netjes opgeruimd. Dat zou natuurlijk ook zomaar kunnen. Hoe dan ook, een verbazend schoon begin van de dag. Het is uitzonderlijk warm. In de natuurtuin is het een graad of 14. Ik hoor vogels fluiten en flirten. Spechten roffelen om hun gebied op te eisen, koolmezen zijn druk aan het daten en ruziën rond de nestkastjes. Wolken van Sijzen zwieren op zo’n tien meter hoogte door de lucht. De lentetemperatuur lijkt hen niet te raken. Ze gaan vrolijk door met hun winterse groepsreis door de elzentoppen.

Speelgoed voor onbenullen

In de hazelaarstrook hangt een wensballon. Zo’n papieren luchtvaartuig dat door hete lucht van een vuurtje blijft zweven en door de wind wordt meegevoerd. Speelgoed voor onbenullen. Je stuurt een vuurtje in de lucht zonder te weten waar dat terecht kan komen. Gelukkig deze keer in een vochtige hazelaarstruik.

Bomen omzagen

Onderzoeker Will moppert dat we niet alle bomen moeten omkappen. Een Eik en een Noorse esdoorn liggen plat. Ze stonden aan de noordkant van het elzenbosje en liggen nu in de bosrandzone. Bomen die hier groeien en later hoog worden hebben pech. Ze blokkeren het zonlicht en dat is nadelig voor de bloemrijke graslandjes die er naast liggen. Bijkomend voordeel in dit geval is dat een meidoorn die door de eik werd weggedrukt nu alle ruimte krijgt. Meidoorns worden niet hoog en produceren in het voorjaar veel bloesem en later in het seizoen bessen.

Camera op uilenjacht

Een regelmatige bezoeker wandelt binnen. Hij heeft in de schemering weer een uil gezien op Tinekes bankje. Dat maakt ons nieuwsgierig. Welke uil kan dat zijn geweest? Later lopen we naar het bankje en overleggen of en waar we de wildcamera ophangen om het bankje eens een tijdje in de gaten te houden. Tot nu toe heeft de camera in het elzenbosje niet veel bijzonders vastgelegd, behalve dan de vos natuurlijk. Met de camera op uilenjacht is een interessante afwisseling.

Paddenstoel op kopse kant boomstam
felgroene korstmossen op wilgenschors
wilgen knotten 2019 op wankele ladder

Een idee tijdens het zagen

Eigenlijk zouden we nu beginnen met het halveren van knotwilgen aan de oostkant van de natuurtuin. De wilgen worden korter zodat ze vanaf de grond zonder wankele ladder zijn te knotten. Daarvoor moeten ze op ongeveer heuphoogte worden afgezaagd. Tijdens het zagen in de eerste wilg ontstaat het idee om het helemaal anders aan te pakken: Niet omzagen  maar ringen.

Hoe werkt ringen

Normaal ringen we een boom door zaagsnedes rondom de stam van enkele centimeters diep te maken. Daardoor worden de neerwaartse vaatbundels (het floëem) waarmee de wortels worden gevoed doorgesneden. De wortels verhongeren en kunnen op hun beurt de boom niet meer voorzien van grondstoffen. De boom zal reageren door onder de ring uit te lopen en van daar uit opnieuw voedingsstoffen naar de wortels te pompen. Dat lossen we op door een paar keer per jaar met een bijltje nieuwe scheuten af te kappen. Na een jaar of drie groeien er geen nieuwe scheuten meer en sterft de boom af.

Hetzelfde werk maar dan anders

Nu gaat het dus anders. We willen nu juist wel dat de boom onder de ring uitloopt omdat daar de nieuwe knot moet groeien. Dat betekent dat we ook de opwaartse sapstroom (het xyleem of spinthout) boven de ring moeten doorsnijden. Anders blijft de oude knot opnieuw takken maken. De opwaartse vaatbundels liggen dieper in de stam. We weten niet precies hoe diep, dus of we diep genoeg zagen weten we ook niet.

Nieuw plan heeft meerdere voordelen

Als deze werkwijze lukt, heeft dat verschillende voordelen boven het oude plan. Ten eerste spaart het ons een hoop werk omdat we de bovenste helft van de knotwilg niet hoeven op te ruimen. De grootste knotten wegen wel een paar honderd kilo en het is een hoop gedoe om die in stukken te zagen en af te voeren. Tweede voordeel is dat de oude knotten nog jaren bestaan terwijl we halverwege een nieuwe knot opkweken. Zo vormen we de onhandige bomen om terwijl we de oude knotten behouden. Die kunnen dus in gebruik blijven als schuilplaats of nestgelegenheid. En ook dienen ze nog jarenlang als woning en voedsel voor allerlei afbraak-organismen en dieren die daar weer van leven.

Het kan lukken … of niet.

Ik heb nergens op internet informatie kunnen vinden over deze manier van werken Als het idee goed uitpakt hebben we in een of twee zaterdagochtenden alle werk klaar dat nodig is voor het omvormen. Maar we weten dus niet of de wilgen netjes meewerken of voor verrassingen gaan zorgen.

Nabericht: Ik lees net dat het spinthout (het xyleem met de opwaartse vaatbundels dus) bij wilgen ongeveer doorloopt tot midden in de stam. Spinthout doorzagen betekent dus de hele wilg omzagen. En dat wilden we nou net vermijden. Een kleine aanpassing van het plan  is de oplossing: We ringen de oude rij wilgen op de "ouderwetse" manier en planten tegelijk nieuwe. Die kweken we dan op de nieuwe hoogte op. Net zoveel (of eigenlijk: net zo weinig) moeite en hetzelfde resultaat. Komende zaterdag eerst maar eens bespreken met de anderen.

Hazelaarkatjes bijna open
Piepkleine vrouwelijke bloemen hazelaar
mannelijke bloemen hazelaar geopend

Eerste bloeiende plant van 2022

Na het knotten en ringen van de eerste wilg struinen we wat rond. In de strook met Hazelaars gaan we op zoek naar bloeiende exemplaren. Rond deze tijd van het jaar, midden in de winter dus, kunnen Hazelaars, maar ook Elzen en Berken al in bloei staan. Inderdaad vinden we aan de zuidelijke, zonnige kant vrij snel de mannelijke bloemen (katjes). De vrouwelijke bloemen zijn moeilijker te vinden. Ze zijn fel paarsrood, maar klein. Na wat speurwerk vinden we ook die en daarmee kunnen we de eerste bloeiende plant van 2022 noteren.