Deze Week december 2021
Zaterdag 25 december 2021
Ik heb een nieuw wekelijks klusje. Direct nadat ik ben aangekomen loop ik met een tuinhark de graspaden langs. Al jaren voelen mollen zich prima thuis in de natuurtuin, ook op het plantsoen tegenover de ingang trouwens. Blijkbaar zit hier veel leven in de bodem en daar eten verschillende mollen goed van. Ik weet niet hoe groot het territorium van een mol is, maar ik ga ervan uit dat niet alle molshopen op zo’n twee hectare (natuurtuin + plantsoen) door een enkele graver zijn gemaakt.
Molshopen harken
De laatste tijd worden steeds meer molshopen op de paden gebouwd. Ik denk dat dat komt door het stijgende grondwater. De wormen trekken voor het water weg naar de dichtstbijzijnde hogere stukjes, de paden. Daarom mijn rondje met de tuinhark. De paden moeten in orde blijven zodat we er met kruiwagens en andere karretjes overheen kunnen. Zolang een molshoop niet bevroren is, kun je hem makkelijk uit elkaar harken.
Winterverschijnselen
Er valt beetje natte sneeuw. Het is ruim boven nul en het blijft niet echt liggen. Ik maak wat foto’s, maar een mooi sneeuwlandschap krijg ik er niet op. Vorige week schreef ik hier nog over de klimop die zo kunstig door de reeën was gesnoeid. Ik dacht dat de bloeitakken niet lekker genoeg waren en daarom waren blijven staan. Deze week dachten de reeën daar anders over en zie ik dat ook deze takken kaal zijn gevreten. De klimop gaat daar niet van lijden en groeit komend voorjaar weer opnieuw uit.
Gele trilzwam
In het berkenbosje zie ik een Gele trilzwam, een goudgele klodder gelei. Tussen alle grijs-bruin-grauwe tinten van vandaag zit hier dit klompje goud te glinsteren. Een heel jaar merk je niets van zo’n schimmel. Wanneer tijd en omstandigheden gunstig zijn, is het vruchtlichaam te zien. Volgens de boekjes is dat vooral in december wanneer het niet vriest. De schimmel zelf leeft van het afbreken van dood hout. Bij droogte en kou wordt de paddenstoel hard om bij regenweer opnieuw geleiachtig te worden. Ik zal eens kijken hoe lang deze Gele trilzwam te zien is.
Vandaag niet werken maar kijken
Wil en Onderzoeker Will komen binnen. We kletsen wat en lopen een ronde. Natte neerslag en ook nog een kille oostenwind. De beesten houden zich rustig. Nauwelijks een vogeltje te horen. We gaan niet werken vandaag. Komende weken tijd genoeg voor de laatste winterklusjes. We bewonderen het winterlandschap en de bizarre groene kleuren van mossen en korstmossen. Na een laatste kop koffie gaan we weer naar huis.
Top-predator opnieuw op wildcamera
Op de wildcamera maar een paar filmpjes deze week. Twee met een ree er op en een waar nog net een vos op is te zien. Op de andere video’s is geen dier te zien. De camera is door een beweging aangezet, maar de “daders” zijn al vertrokken voordat de opname begint. Leuk om te weten dat de vos nog steeds door de natuurtuin patrouilleert. Nog een top-predator die hier rondstruint, naast de uil, buizerd, valk, sperwer, bunzing, steenmarter, huiskat en wie weet welke killers nog meer. Benieuwd wat we het komend jaar rond deze houtstapel gaan ontdekken.
Zaterdag 18 december 2021
Over een paar dagen is het 21 december, de kortste dag van het jaar. Daarna komt er elke dag een stukje dag bij en zijn we weer op weg naar de zomer. Eigenlijk is 22 december dus de echte Nieuwjaarsdag en feesten op 1 januari een goede gewoonte die nergens op slaat. Hoe dan ook, vandaag hebben we een korte ochtend. Het is bewolkt en pas na half negen echt licht.
Braam en Dagkoekoeksbloem
Het is nog steeds zacht voor de tijd van het jaar. Langs het wilgenbosje valt een takje met witte bloemen op. Een braam staat nog in bloei. Nou ja, in bloei … een takje dan. Met een stuk of wat bloempjes. Even verderop heeft een Dagkoekoeksbloem één felroze bloem geproduceerd. Deze planten blijven het proberen terwijl de andere vegetatie “zoals het hoort in december”, allang bruinzwart op de bodem ligt te vergaan.
Piepkleine onbekende beestjes
Wil en ik lopen met Onderzoeker Will naar de houtstapel in het elzenbosje. Op een van de palen kruipen een stuk of tien piepkleine insectjes rond en die willen we nader bekijken. Onderzoeker Will heeft zijn loep gehaald, maar komt er niet uit welke diertjes het zijn. Ze zijn minder dan een millimeter groot en kriebelen met bedoelingen die ons niet duidelijk worden over de kopse kant van het paaltje. We filosoferen wat over biodiversiteit en dat er altijd meer gebeurt dan je snapt.
Ontdekkingen met de wildcamera
We hadden een klusje met de accuzaag op het programma, maar omdat het de hele tijd miezert stellen we dat uit tot een drogere dag. We trekken door het elzenbosje. Onderzoeker Will vermoedt dat hij vanmorgen een houtsnip heeft zien opvliegen. Hij stelt voor om de wildcamera een tijdje op te hangen op de bewuste plek. Ik was al van plan om de wildcamera volgend jaar op een nieuwe vaste plek te geven. We hebben veel geleerd door de camera langere tijd naar een plek te laten kijken. Hij heeft diersoorten ontdekt waarvan we niet wisten dat die in de natuurtuin voorkwamen. (steenmarter, bunzing en verschillende vogelsoorten). Door de ontdekkingen van de wildcamera hebben we het beheer rondom de bospoel aangepast. Dit jaar gaat de wildcamera de houtstapels in de bosjes onderzoeken.
Essen en Elzen
Wat verder in het elzenbosje liggen een paar dode essen. Ze zijn waarschijnlijk door een schimmel aangetast en afgestorven. In de strook met hazelaars aan de zuidkant van de natuurtuin liggen ook verschillende essen om. Anderen staan nog overeind en wachten tot een flinke wind ze omduwt. Het valt ons op dat de staande dode essen allemaal overlangs zijn opengebarsten en wanneer de essen omvallen breken ze bij de wortels af. Opvallende verschillen met afstervende elzen. We hebben veel elzen geringd. Die barsten niet overlangs open en breken ook niet bij de wortels af. Dode elzen storten stukje bij beetje in elkaar. Eerst vallen de takken af, dan de bovenste delen van de stam en daarna blijft het onderste deel nog lange tijd staan.
Rode kelkzwam of Krulhaarkelkzwam
We verbazen we ons weer over de vele soorten en vormen van paddenstoelen. In het bosje zijn natuurlijk vooral op hout levende schimmels te zien. We zien een paar knaloranje exemplaren. Een beetje ineen gevouwen. De oranje kleur komt daardoor niet helemaal tot zijn recht. Obsidentify denkt dat het de Rode kelkzwam of de Krulhaarkelkzwam is. Wikipedia beschrijft bijna letterlijk het elzenbosje als het over de standplaats van de kelkzwam gaat: “De rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea), soms ook rode bekerzwam of vermiljoenbekerzwam genoemd, is een in loofbossen en parken voorkomende paddenstoel. Hij is in winter en vroege voorjaar te vinden op vaak bemost verterend hout op vochtige, voedselrijke grond.[1] De aan het einde van de twintigste eeuw nog als zeldzaam te boek staande zwam wordt in de jaren 2010 als vrij algemeen voorkomend beschouwd.[2] is bijna letterlijk hetzelfde als waar we nu staan.”
Snoeikunst van reeën
Door het grijze, nattige, windstille weer lijkt het alsof er niets gebeurt, maar hoe langer we kijken hoe meer we zien. De stenen muur is helemaal bedekt door klimop. De bovenkant van de klimop lijkt helemaal kortgeknipt tot op de stenen. Wij hebben dat niet gedaan, maar op zeker moment in de winter vallen de wintergroene uitlopers in de smaak bij de reeën. Elke week verdwijnt er dan weer een stuk klimop. De takken die gebloeid hebben zijn blijkbaar niet zo lekker. De bovenkant van de klimop is daardoor over de hele lengte afwisselend hoog en laag. Snoeikunst van reeën.
Een essen ringende larve?
Op enkele dode essen vinden we rare patronen. Waar de schor is weggevallen is de stam bedekt met wittige, verticale, holle buisjes. Die worden onderbroken door horizontale vraatgangen, zo lijkt het tenminste. Ik vraag me af of de verticale buisjes restanten van vaatbundels zijn en de onderbrekingen vraatgangen van een of ander insect? Zouden de wortels daardoor zijn afgestorven, net zoals we bij veel elzenbomen hebben gedaan door ze te ringen. Hier heeft misschien een larve onbedoeld alle essen geringd?
Uren turen
Rot hout en afstervende bomen vormen de basis van nieuw leven. Op en tussen de overblijfselen van de enorme schietwilgen zijn complete minilandschappen te vinden met aparte levensvormen. Die gedijen net in dat ene hoekje waar temperatuur, luchtvochtigheid en weet ik wat, precies goed zijn. Schimmels, mossen, vraatsporen, je kunt uren op zo'n houtblok turen en telkens iets nieuws vinden.
Zaterdag 11 december 2021
Onderweg naar de natuurtuin fiets ik door een regenbui. Gelukkig is dat alle neerslag van de ochtend en droogt mijn broek snel op. Later piept nu en dan de zon tevoorschijn. Geen sneeuw of ijs en toch is het winter. Het is pas rond half negen licht. Vrijwel alle bomen zijn kaal, het waterpeil van de poelen blijft stijgen en op lage stukken staat water. Komende maanden zal een groot deel van de natuurtuin onder water komen.
Oude prikkeldraad
Ik heb een kniptang meegenomen en knip een paar stukken oude prikkeldraad weg. Vroeger waren alle paden door de natuurtuin aan twee kanten afgerasterd met ijzerdraad. Rond de buitenkant zat prikkeldraad. Er staan allang geen paaltjes meer langs de paden. Aan de buitenkant liggen houtwallen en hebben we de laatste jaren hagen geplant. Veel beter dan prikkeldraad. Toch komen we bij het werk nog steeds stukken oude draad tegen. Elke winter komen we met de zaag wel een keer tegen een onzichtbaar stuk dat is ingegroeid in een boomstam.
Winterwerk in zuidelijke strook klaar
Wil, Rinus en ik harken de takjes van de snoeiklus bij elkaar. We werken de stekelige bramentakjes in de houtwal aan de voorkant. Misschien dat we nog een paar elzen knotten in de hazelaarstrook, maar verder is ons winterwerk in de zuidelijke strook klaar. Volgende week beginnen we een klus bij de knotwilgen aan de oostkant.
Keenan
Ecoloog Keenan komt nog een keer langs. Hij heeft op verschillende plaatsen in Nederland onderzoek gedaan naar natuurbeheer en biodiversiteit, ook in de natuurtuin. Hij hoopt komend jaar op dit onderzoek te promoveren aan de universiteit van New York. Hij treft Onderzoeker Will en laat zich overhalen om mee de wijk in te gaan op wantsenexpeditie.
Braamstruiken transplanteren
Het opruimen van het snoeiafval is geen grote klus en na de koffie gaan we bramen transplanteren. We steken een stuk of wat stronkjes uit de grond en brengen ze naar de oostkant van de natuurtuin. Vorig jaar is daar de oude droge houtwal afgebrand. Intussen hebben we die min of meer herbouwd, maar we hebben ook hier liever een levende haag als afscheiding. Voorlopig proberen we dat op te lossen met bramen.
Natuurlijke afscheiding levert veel op
Wanneer de bramen goed aanslaan ontstaat er een afscheiding die in de volgende jaren steeds dichter wordt. Een goede afscheiding met weinig onderhoud. En veel minder brandgevoelig dan een droge houtwal. Zo'n langgerekte haag van wilde struiken wordt ook dankbaar gebruik gemaakt. Vogels bouwen er nesten. Kleine zoogdieren profiteren van de dekking. Insecten warmen zich op in de ochtendzon en amfibieën scharrelen in vochtige microklimaat onder de struiken.
Geheimzinnig hol
Onderzoeker Will en oud-voorzitter Kees hebben twee weken geleden een hol ontdekt bij de stenen muur. Aan de zonnige kant van de muur ligt een helling met daarin tunneltjes en holtes van gestapelde straatklinkers. Heel geschikt dus om holen in te graven of te overwinteren. We komen er niet achter komen van welk dier het hol is. Geen uitwerpselen of andere sporen te zien. Ik gokte op een konijn, maar er lopen meer dieren door de natuurtuin die holen graven.
Oude bekende
Na een weekje wildcamera hebben we zekerheid. Verschillende keren is een konijn te zien dat op zijn gemak bij de ingang zit te knabbelen. Mooie verrassing was een bunzing die even bij het hol kwam snuffelen. Het is alweer een jaar geleden dat we een bunzing voor de camera hebben gehad. Ik dacht al dat die door de aanwezige steenmarters verdrongen zou zijn, maar blijkbaar is hier voor beide jagers voldoende te halen. Slecht nieuws voor muizen en ratten.
Zaterdag 4 december 2021
Later vandaag wordt regen verwacht, maar vanochtend houden we het droog. Terwijl Onderzoeker Will zijn vogelronde loopt, sleep ik de snoeitakken van afgelopen weken naar de zuidelijke houtwal. Wat later komen Rinus en Wil erbij. We willen de doorloop door de hazelaars tegengaan. Aan alle kanten leggen we houtwallen aan van snoeitakken. Tussendoor halen we nog een dode boom naar beneden die half in een hazelaar hangt. Na een tijdje zijn we tevreden over onszelf en ons werk. We hebben koffie verdiend.
Afronding verbeterplan wilgenbosje
Na de rust zagen we twee elzen om bij het wilgenbosje. Dit bosje moet moerassiger en levendiger worden. Een paar jaar geleden zijn we hier mee begonnen. Doordat we een drainagesloot gedempt hebben is het bosje een stuk vochtiger. Stap voor stap halen we alle hoog opgaande bomen weg. De elzen van vandaag zijn de laatsten die we binnen dat verbeterplan aanpakken.
Succes
Doordat er geen dicht bladerdak van hoge bomen meer is, zijn de onderste lagen flink opgeknapt. Er groeit een wirwar van struiken als Sleedoorn, Vogelkers, Gelderse roos, Sporkehout en verschillende lage wilgensoorten. Op de bodem: Wolfspoot, Hennepnetel, Distels, varens, Heksenkruid en Brandnetel.
Rijke mini-jungle heeft weinig onderhoud nodig
In de zomer is het wilgenbosje een ondoordringbare jungle. Lelijk volgens velen, maar voor vogels is zo'n rommelig bosje een paradijs. Ook kleine zoogdieren en zelfs reeën houden er van om in de beschutting rond te scharrelen. We hoeven er alleen maar voor te zorgen dat er niet opnieuw hoge bomen uitgroeien. Daarvoor is een rondje met de zaag per jaar voldoende. De rest van de tijd mag het moerasbosje zichzelf regelen.
Afmaken en appelflappen
Onderzoeker Will is laat terug van een expeditie door de wijk. Hij is op jacht naar speciale wantsen die onder de schors van platanen te vinden is. Enigszins verkleumd komt hij weer terug. Wil is de kettingzaag aan het schoonmaken en monteert meteen een nieuwe zaagketting. Rinus en ik knippen met het handgereedschap nog wat takken in de strook hazelaars. De houtwallen beginnen aardig vorm te krijgen. Oud-voorzitter Kees trakteert ons en de afvalgroep op appel- en kersenflappen. Een mooie afsluiting van een rustige ochtend.