Bericht van Onderzoeker Will, september 2022
NATUURJAAR 2022-35, September: Herfstin Natuurtuin De Robbert
Vandaag: de Herfst, Bladverkleuring, Maansikkeluil, Steenuilen bezoek, Start Bodemdierendagen en Euro Birdwatch 2022.
Zaterdag (2022-09-24), Vanmorgen zwaar bewolkt en regelmatig regenbuitjes. Wanneer ik een rondje door de tuin loop is het een sombere aanblik. Een enkele ‘tikkende’ Roodborst en sta even stil bij een Merel man, die een prevelende voorzang laat horen, verder blijft het stil. Wel zie ik de eerste paddenstoelen verschijnen op stammen doodhout en verderop enkele verkleurende bladkronen o.a. het blad van de Braam. De gewone braam (Rubus fruticosus) of bosbraam is een in Nederland een algemeen voorkomende struik uit de rozenfamilie (Rosaceae).
Herfst
De herfst is nu toch duidelijk bezig de natuur voor te bereiden op de komende winter.
Alles wat leeft en groeit moet aangepast worden aan vrieskoude en sneeuw. Ook voedselschaarste en gebrek aan water zijn oorzaak voor het veranderingsproces. Veel planten en dieren gaan daarvoor in een stadium van winterrust over. Alle lichaamsprocessen worden in een soort ruststand gebracht. Dieren verstoppen zich in een beschermende omgeving. Ook kunnen ze daar in een toestand van winterrust of zelfs winterslaap overgaan. Planten laten hun blad vallen en bewaren voedingsstoffen voor de komende lente. De waterkringloop wordt sterk verminderd vanwege het gevaar van bevriezen.
Wegtrekken zoals veel vogelsoorten doen net als verschillende zoogdieren is voor velen geen oplossing. Dan maar een extra dikke haarvacht en verandering van menu. Veel vogels doen dat ook door in het najaar een nieuw verenpak aan te trekken en ander voedsel te gaan zoeken.
Nachtvlinders
Nu het ’s avonds al weer eerder donker is -na de mooie zomer van afgelopen maanden- kun je ’s morgens weer in de buurt van de brandende buitenlamp Nachtvlinders vinden.
Begin deze week: Herfst, verscheen onder de buitenlamp een nachtvlindersoort de Maansikkeluil (Agrochola lunosa). Vanaf 2018 komen de vlinders van deze soort in de tuin en lichtval gelopen. Dit jaar. De maansikkeluil is een zeer algemene nachtvlinder die een kenmerkende donkere halvemaanvormige vlek op zijn vleugels heeft.
Er zijn dit jaar veel meer waarnemingen van deze soort vanuit alle provincies van Nederland. Gelukkig kwam de Nachtvlinder van deze soort ook op ons licht af.
Vorige week kreeg ik ’s avonds tegen twaalven nog bezoek van twee Steenuilen. Steevast aan het begin van de Herfst hoor ik buiten -door het openstaande slaapkamerraam- de roep van de Steenuil. Deze keer hoorde ik er een roepen aan de voorzijde van de woning en nog geen vijf minuten later een aan de achterzijde van de woning. Het geluid van de twee luidruchtige uilen opgenomen. Als ik de geluiden vergelijk kom ik tot de conclusie dat het een adult (volwassen) en juveniel (jong) uilen zijn. Het lijkt erop dat ze samen opstap waren, de omgeving te verkennen?
STEENUIL, A ONE EYE BANDIT?
Will 22-06-2012- Onlangs ’s avonds tijdens een ontspannend fietsrondje in het buitengebied nabij mijn woonomgeving zag ik in de nok van het gelukkig niet geheel gerenoveerde schuurtje een paartje steenuilen zitten. Het is de kleinste in ons land voorkomende uil, lichaamsgrootte van 21-23 cm, hij is daarmee 10% kleiner dan de ruigpootuil die met enkele paren in de Drentse naaldbossen broed. In Nederland is het kleinschalige landschap favoriet bij de steenuil, het liefst met veel uitkijkposten. Door die afwisseling in het halfopen landschap, met akkers, weilanden en houtwallen, bied dit tevens ook een ideale leef omstandigheid voor zijn prooidieren. De steenuil is een holenbroeder die zijn broedplek zoekt in boomholten, onder daken van schuurtjes, ruimtes in spouwmuren, maar ook een nestkast is favoriet. (Ook interesse om een nestkast te plaatsen voor de steenuil, neem eens contact op met uw plaatselijke steenuilenwerkgroep.) In de begraasde- en kort gemaaide weilanden rondom de boerderij en schuurtjes, vangen ze hun stapelvoedsel, regenwormen en veldmuizen, maar ook loopkevers zijn een geliefd voedsel. Zo ruimt hij in onze ogen allerlei ongedierte op, die in de omgeving van de mens en huisdieren leven. De steenuil is een standvogel, hebben ze eenmaal een eigen territorium naar hun zin, dan blijven ze vaak hun leven lang op die plek. Gemiddeld is een steenuilenterritorium ongeveer twaalf hectaren groot, wat belangrijk is voor hun broodnodige rust.
Bodemdierendagen 2022: Klaar voorde Start?
Vandaag vrijdag start het nationaal bodemdieren onderzoek in de stad. Roep de scholen op, de scouting en de beheerders van de Tiny Forest tuinen. Zoek en noteer de bodemdieren. Een Tiny Forest is een klein bosje met uitsluitend inheemse soorten, ongeveer ter grootte van een tennisbaan, waar in beginsel geen ingrepen worden gedaan. Ga opzoek In dit minibos naar bodemdieren, ook al voldoet het aan een aantal strikte voorwaarden betreffende bodembewerking, hoeveelheid beplanting. Opzet betrokkenheid Natuur voor kinderen en van de buurt.
23-SEP-2022 - Klaar voor de start? Graven maar! Tijdens de 8e editie van de Bodemdierendagen zoeken weer vele honderden mensen in het hele land als citizen scientist mee naar dat onmisbare leven onder onze voeten. Dit jaar met speciale aandacht voor de bodemdieren in de stad. Maak kennis met je ‘onderburen’ tussen vrijdag 23 september en woensdag 5 oktober. Hoe hebben ze de grote droogte deze zomer overleefd?
Lees de website informatie: https://bodemdierendagen.nl/bodemdieren-battle-cities
en het boekje Bodemdieren; https://www.bodemdierendagen.nl/wat-doe-jij-voor-bodemdieren
Euro Birdwatch 2022
Op zaterdag 1 oktober a.s. is het weer zover: duizenden vogelaars in heel Europa tellen dan de trekvogels die naar het zuiden vliegen. Het gaat om miljoenen vogels. In Nederland coördineert Vogelbescherming Euro Birdwatch voor de 27e keer, samen met de website www.trektellen.nl. Ook de Vogelwerkgroep van IVN West-Betuwe doet mee aan de telling. Zoek een telpost uit op de website.
Euro Birdwatch is een initiatief van BirdLife International. Het vestigt de aandacht op trekvogels en de gebieden die ze in Europa nodig hebben om bij te tanken voor hun reis. Het evenement maakt zichtbaar hoe bijzonder de vogeltrek is en draagt er hopelijk aan bij dat meer mensen enthousiast worden voor vogels en hun bescherming.
Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin opzoek gaan naar natuurfenomenen. We zitten aan het begin van de Herfst van het Nieuwejaar 2022, opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.
Tot de volgende week, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.
NATUURJAAR 2022-34, Zomer September: in Natuurtuin De Robbert
Vandaag: Aanloop naar de Herfst, Najaarsmaaibeurt in de Natuurtuin, Plaatjesgalwesp, Crepidodera plutus en de Berkensigarenmaker en de Bodemdierendagen 2022.
Zaterdag (2022-09-17), Vanmorgen op weg naar de Natuurtuin, hoor weer de vogelroepjes die horen bij de start naar het nieuwe kwartaalseizoen Herfst. Een aantal riedels van de Roodborsten, trillers van de Pimpelmees, de hoge geluidjes van de Boomkruiper, een goed begin van deze morgen.
Plaatjesgalwesp
Bij de Natuurtuin aangekomen wacht ons vandaag een grote klus. Begin deze week zijn we gestart met de najaar maaibeurt. Vandaag het gemaaide gras bijeen harken en afvoeren van de bloemen- en kruidenveldjes. Zodat in het voorjaar de bloemen pracht weer alle ruimte krijgt.
Vandaag ook nog tijd -tussen het harken door- voor een rondgang door de Natuurtuin met het klopnet. In het net vind ik een groen Zomereikblad met gele en rode galplaatjes. Dit is het werk van de Plaatjesgalwesp Neuroterus albipes.
Van het geslacht Neuroterus (Galwesp Familie) komen de galvormen uitsluitend voor op zomereik en wintereik in Nederland. Er zijn per levenscyclus twee generaties: agaam(♀♀) en bigaam (♀♂). Het geslacht Neuroterus in Nederland wisselt zelden van soort waard. Wel wisselt het per generatie meestal van plek op die waard.
Lees de informatie over deze plantengallen, in het digitaal herbarium: https://werthof.home.xs4all.nl/plantengallen/neuroterus/neuroterus.html
Crepidodera plutus
Ook in het klopnet kom ik dit glanzende kleine kevertje tegen, die ik uit een wilg geklopt heb. De Crepidodera plutus.
Herkenning: Lengte 2.5-3.3 mm. tegen. Meestal eenkleurig brons- of blauwgroen gekleurd. Overwintering: Volwassen onder schors en in dood hout. Voedsel: Volwassenen op onderste epidermis van bladeren (en eventueel stuifmeel bijv. van paardenbloemen), larven op wilgenwortels. Kenmerkend voor deze langwerpige soort zijn de contrasterende lichte eerste vier sprietleden, tegenover de donkere V-XI.
Berkensigarenmaker
De laatste ‘kleurijke’ kever die ik aan de lezers van het NATUURJAAR voor wil stellen is eigenlijk het meest bekend van zijn werk -het Berkenblad oprollen- het is de Berkensigarenmaker.
PARASIET; Byctiscus betulae (Linnaeus, 1758) grote sigarenmaker, berkensigarenmaker. Polyfaag op houtige gewassen; In het voor- en najaar vreten de volwassen kevers aan de bladeren, waarbij ze kenmerkende smalle stroken van de bovenzijde van het blad afschaven. Het wijfje legt gemiddeld 50 eieren, die ze verdeelt over ± 10-15 bladrollen die ze in haar leven maakt. Voor elke rol bijt ze eerst een jong scheut aan de voet half door, zodat deze begint te verwelken; soms ook bij de bladstelen van de bladeren op de scheut. Zodra de bladeren slap genoeg zijn rolt ze 3-5 bladeren op tot een sigaar-vormige rol, en legt enkele eieren tussen de bladeren. Meestal valt de rol vrij snel op de grond. De larven ontwikkelen zich in de rol, verlaten deze wanneer ze volgroeid zijn en kruipen in de grond voor de verpopping. Na ca 2 weken komt een nieuwe generatie kevers tevoorschijn.
Info Bladrollen: https://natuurgadgets.nl/blog/berkensigarenmaker/
Bodemdierendagen
Onlangs was Stan al actief bezig met de Regenwormentelling in de Natuurtuin. Evenals vorig jaar kun je ook dit jaar weer deelnemen aan het onderzoek met je onderburen, tijdens de Bodemdieren dagen.
Van 23 september tot en met 5 oktober kun je meedoen aan de Bodemdierendagen. Het doel is om er samen achter te komen met welke bodemdieren het in de dorpen en steden goed gaat, en met welke minder. Bodemdieren houden onze bodem gezond. Ga op safari in je eigen tuin en maak kennis met je onderburen. Welk bodemdier vinden we dit jaar het meest: de spin, de worm of de pissebed?
Doe je mee? Van 23 september t/m 5 oktober en meld je aan! Start direct en download de zoekkaart: https://bodemdierendagen.nl/
Terugkijken naar de voorgaande resultaten; Bodemdierendagen 2015-2021: https://bodemdierendagen.nl/resultaten
Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin opzoek gaan naar natuurfenomenen.
We zitten midden in het Zomerseizoen van het Nieuwejaar 2022, opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.
Tot de volgende week, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.
NATUURJAAR 2022-33, Zomer September:in Natuurtuin De Robbert
Vandaag: Bezoek Natuurtuin na vakantie 2022. Opmerkelijke Vogel- en Dagvlinder waarnemingen tijdens vakantie en Zwaluwen op trek, merkbaar in Natuurtuin.
Dinsdag (2022-09-06), tweede helft van de morgen; op weg naar de Natuurtuin het eerste bezoek na de Vakantie. Het eerste wat me opvalt -als ik naar de toegangspoort fiets- is de open gekomen plek waar in mijn vakantie uit veiligheid een boom gekapt is. Het daglicht dringt nu verder het Berkenbosje in, wat de groei bevorderd van diverse planten in het bosje.
Uitzonderlijke lage waterstand in grote poel Natuurtuin (Foto’s Will van Berkel)
Dan loop ik verder over het tuinpad richting de houtenvlonderbrug over de grote poel. Verbaas me hoe laag het waterpeil op sommige plaatsen staat ca. 0,10 cm boven de bodem diepte. Als ik op de brug sta en kijk naar het einde van de bijna lege poel spot ik nog net een wegvluchtende juveniele Waterhoen. Die is gegroeid de laatste weken tot bijna een volwassen grote vogel. Ook zie ik een Waterroofkever bezig op een kurkdroog stuk hout, dan duikt hij/zij onder, de afstand is net te groot om het insect een soortnaam op te plakken.
Wanneer ik een verkennend rondje loop, kruiden oor de Natuurtuin valt me op dat de beplanting -Grassen, Kruiden, Struiken en Bomen snel groeien in een paar weken ondanks de hoge temperaturen en water/vocht te kort. Ook hoor ik weer de zang van verschillende vogelsoorten, nu de kleurrijke bes dragende struiken bijna volgroeid zijn. Het zij de Lijsters, Zangers en Vinken -die gek zijn op de bessen om op te vetten- voedsel voor de komende verre reis naar het zuiden.
De eerste trekvogels
Een bekend spreekwoord zegt ‘wie verre reizen maakt heeft vele verhalen’ -zo is het ook dit jaar gegaan- tijdens de vele (Natuur) uitstapjes in Scandinavië. Tijdens een wandeling langs de golfbaan naar het vogeltrektelpunt Nabben komen de eerste trekvogelsoorten weer overvliegen. De kortste route over zee -voor de ‘Scandinavische’ trekvogels naar hun winterverblijf gebied in Zuid- Europa – Afrika.
Daar zie ik in een sloot een vier paar eenden dobberen op de waterspiegel. Als ik dan mijn vogelkijker gebruik zie ik dat het Topper-eenden zijn. Ze lijken op het eerste gezicht erg veel op Kuifeenden ze hebben meer grijze gemêleerde rug tekening. Het vrouwtje is te herkennen aan haar witte kol vlek rondom haar snavel. Ook het knalgele oog valt op. Je vindt ze in de vogelgidsen onder de zee-eenden, de Topper een zwarte-witte duik eend. In Nederland te vinden in het koude jaargetijde, overwinteren in grote aantallen op het IJsselmeer. In deze waterrijke omgeving duikt de Topper wel vijftien meter diep naar schelpdieren. Broed gebieden in IJsland, Noorwegen, Finland, Siberië. Al vanaf mijn jeugd jaren was ik opzoek naar een ontmoeting met de (Noordelijke eend) Topper, die wens is nu ingevuld.
Heivlinder
Tijdens de zonovergoten dagen, opzoek gegaan naar Dagvlinders. Deze voor Nederlandse begrippen bijzondere soorten kwam ik tegen in Zweden: Heivlinder (Hipparchia semele) (Linnaeus, 1758). Familie: aurelia's (NYMPHALIDAE) Onderfamilie: Satyrinae/ Hipparchia semele Hoe moeilijk te herkennen: (goed tot redelijk goed te determineren) Zeldzaamheid: Een vrij schaarse standvlinder die voorkomt op de hogere zandgronden in het binnenland en in de duinen.
De Heivlinder heeft een voorkeur voor open en afwisselend heidelandschap; in uitgestrekte paarse heidevelden komt de soort niet voor.
Kommavlinder
Familie: dikkopjes (HESPERIIDAE) Onderfamilie: Hesperiinae / Hesperia comma Hoe moeilijk te herkennen: (goed tot redelijk goed te determineren) Zeldzaamheid: Een vrij zeldzame standvlinder die in de afgelopen eeuw sterk achteruit gegaan is in areaal en in aantal. De soort komt momenteel nog voor in de duinen tussen Wijk aan Zee en Egmond en op de Waddeneilanden. Op de Veluwe is de kommavlinder nog vrij gewoon. In Utrecht, Noord-Brabant, Overijssel en Drenthe bevinden zich geïsoleerd liggende populaties.
De weinig mobiele Kommavlinder heeft een voorkeur voor open schraal grasland en een groot nectaraanbod; vergrassing is zijn grootste vijand.
Sleedoornpage
De Sleedoornpage, soms ook Berkenpage genoemd, is een vlinder, die tot de familie Lycaenidae behoort. De vlinder komt voor van Spanje tot Korea en noordwaarts tot Zuid-Scandinavië. Door ontbossing is de vlinder in sommige gebieden bedreigd. Sleedoornpage: eitjes in de winter. De zeldzame sleedoornpage is sterk afhankelijk van zijn waardplant, de sleedoorn. In de wintermaanden vind je op deze struik de eitjes van deze vlinder, die daar door de vrouwtjes met zorg zijn achtergelaten. Lees het verslag: https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=24936
Zaterdag
Zaterdag (2022-09-10), ’s morgens op weg naar de Natuurtuin, enkele regendruppels vergezellen me, de eerste regen sinds weken. Bij de Natuurtuin aangekomen is Stan al bezig om de wandelpaden te maaien. De reden van het uitgestelde werk, komt door het opruimen van de gevaarlijke bomen vorige weken, waakzaam zijn i.v.m. de algemene veiligheid. Halverwege de werkzaamheden begint het toch harder te regenen. Dan pakken we maar koffie en kletsen we bij over de Vakantietijd van afgelopen weken. Tegen het einde van de morgen zien we tijdens het laatste rondje door de tuin een gemêleerde groep Zwaluwen: Huis- Boeren- en een enkele Oeverzwaluw foerageren rondom de boomkruinen. Grote hoeveelheden insecten worden naar binnen gewerkt. Dan merken we een Sperwer op in een top van een dode Els. Ook de Zwaluwen ontdekken deze stootvogel en als ik de alarm roepjes hoor van de op lettende Zwaluwengroep verzamelen ze zich. Dan zwelt de groep in een mum aan tot wel 60 - 70 exemplaren. Normaal zien we in de Natuurtuin kleine groepjes Zwaluwen van 10 a 15 exemplaren Maar vandaag is het ‘spel op de wagen’ de vogeltrek is in volle gang. Tegen de avond kijk ik nog even op de website: trektellen.nl en bekijk de grafieken/aantallen van vandaag en Najaar 2022. Klik op de afbeeldingen hierboven om naar de vogelatlas te gaan.
Schuimende bomen
Tijdens de laatste tuinronde komen we aan bij het Berkenbosje, daar zien we een Eikenboom met schuimvlokken op de schors. Dan ontspant zich een discussie; Wat is het en hoe ontstaat het??
Boomschuim bestaat uit klodders schuim onderaan de stam van een boom. Het schuim ontstaat doordat sappen uit de boom gaan gisten en een chemische verbinding met regenwater aangaan. Het verschijnsel is alleen te zien na nachtvorst in combinatie met een temperatuur boven nul en aanhoudende regen. Net als bomen kan ook het schuimbeestje schuim produceren. Boomschuim moet niet worden verward met ijshaar.
De meeste mensen maken geen boswandeling als het nat en druilerig weer is, maar dan loop je wel de kans om een bijzonder verschijnsel mis te lopen. Vooral dan kun je onderaan een boom grote plukken schuim aantreffen. Het lijken grote klodders zeepsop en dat klopt ook, maar dan wel natuurlijk schuim uit de boom zelf dat onder de schors vandaan komt. Hoe ruwer de schors van de boom, hoe meer schuim er wordt gevormd.
Boomschuim, een bijzonder natuurverschijnsel: Door nachtvorst met overdag een temperatuur boven nul in combinatie met langdurige of felle regenbuien ontstaan spleten in de boom. Dit zorgt ervoor dat de sappen die uit de bomen lekken gaan gisten en een chemische verbinding aangaan met regenwater. Voor de aanmaak van schuim zorgen de saponinen (behorend tot de glycosiden), dit zijn natuurlijke stoffen die je voornamelijk aantreft in de schors van bomen en planten. Het betreft hier eencellige algen, meestal Pleurococcus vulgaris, dit zijn boomalgen.
Boomalgen: De cellen van de Pleurococcus vulgaris bevatten onder andere eiwitten, dit eiwit komt vrij als de celwand van de cellen kapotgaat. Doordat de gasdruk in de boom hoog is (4 bar) wordt het sap door de scheuren uit de boom geperst en ontstaat het boomschuim. Bij regen druipt het regenwater vermengd met de eiwitten langs de boomstam naar beneden. Ook bij zee zien we dit verschijnsel, dode algen die als schuim samenklonteren aan de vloedlijn.
De bescherming van saponinen: Hoe ruwer de schors, hoe meer saponinen. Saponine betekent zeep of schuim, deze zeepstoffen geven bescherming tegen insecten, bacteriën en schimmels. Als de saponinen in aanraking komen met water en zuurstof gaan ze schuimen, net als bij zeep of waspoeder. Diezelfde insecten schijnen het zoetige boomschuim erg lekker te vinden, misschien een afleidingsmanoeuvre van de natuur om zo de boom zelf te sparen. Het schijnt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog saponine door veel mensen als zeep werd gebruikt, zeep was toen niet of nauwelijks te verkrijgen.
Boomschuim is geen ijshaar
IJshaar: Bij boomschuim is er sprake van slijmvloed dat als bubbeltjes schuim uit de boom opborrelt, om die reden ook wel boomschuim genoemd. Boomschuim moet niet worden verward met het zeldzame ijshaar, want ijshaar kan zich niet vormen als de temperatuur boven nul is en het bovendien regent. IJshaar bestaat uit dunne draadjes ijs die zich vormen op het dode hout van loofbomen. Hierbij zorgen schimmels in het hout voor de aanmaak van ijshaar dat alleen kan groeien bij een temperatuur tot -4 graden Celsius en bij een hoge luchtvochtigheid. (Bron: wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen)
Kom ook eens op zaterdagmorgen naar de Natuurtuin opzoek gaan naar natuurfenomenen.
We zitten midden in het Zomerseizoen van het Nieuwejaar 2022, opzoek naar: Nieuwe ‘natuurontdekkingen’ in de Natuurtuin ‘De Robbert’.
Tot de volgende weer, Met ‘gevederde’ groet, Will van Berkel.